Najstarsze jej zabytki pochodzą z XI i XII w. (korzystająca z wzorców prowansalskich liryka miłosna trubadurów); największymi znanymi poetami wczesnego średniowiecza są królowie Kastylii Alfons X Mądry (1221-84) i Portugalii Dionizy (1279-1325); z poezji tego okresu najwięcej zachowało się tzw. pieśni o kochanku, utrzymanych w formie skargi lub zwierzeń zakochanej dziewczyny; często pojawia się w nich temat smutku, tęsknoty, melancholii (saudade), od których nie ma ucieczki - i są to początki tej aury emocjonalnej, która jest wyróżnikiem l.p. do czasów współczesnych; obok liryki powstają także liczne poezje satyryczne (pieśni obmowne i szydercze, pieśni parodiujące inne pieśni); znaczna część utworów z tego okresu (np. Alfonsa X) należy także do lit. hiszp., ponieważ we wczesnym średniowieczu poezję w j. portug. (niekiedy zw. galiko-portugalskim) tworzono na całym Płw. Iberyjskim i poniekąd pełnił on rolę j. dworskiego; w cieniu poezji pozostaje proza; portugalski oryginał słynnego średniowiecznego romansu Amadis z Walii J. de Lobeiry zaginął i znany jest tylko z hiszp. i franc. przeróbek; arcydziełem prozy hist. są pochodzące z XV w. Kroniki królewskie F. Lopesa. Ekspansja zamorska i udział żeglarzy portug. w odkryciach geograficznych zaowocowały licznymi relacjami z podróży, z których najbardziej znane są Peregrynacje, w których F. Mendes Pinto (1509-83) opisał swoje przygody podczas 21 lat spędzonych na Dalekim Wschodzie; stanowiły one bestseller w całej Europie. Specyficznie portug. dziedziną piśmiennictwa tego okresu są relacje o wielkich katastrofach morskich (najsłynniejsza to anonimowe Zatonięcie wielkiej galeony "Święty Jan"); tematyka ta znalazła także wyraz w narodowym poemacie epickim Luzjady Camesa (który pozostawił także mistrzowskie sonety). W XVI w. bujnie rozwijała się dramaturgia, której gł. przedstawiciele to Gil Vicente i F. Sá de Miranda. 1580 aneksja Portugalii przez Hiszpanię powstrzymała bujny rozwój renesansowej l.p.; zaczyna ona odradzać się w XVIII w., ale wysoki poziom osiąga dopiero w okresie romantyzmu (teatr - J.B. de Almeida Garrett i proza hist. A. Herculano); w 2. poł. XIX w. pojawiają się tendencje realistyczne, gł. w twórczości tzw. szkoły koimbryjskiej, w skład której wchodzili Antero de Quental, T. Braga, R. Ortigo i - uważany za największego powieściopisarza Portugalii - J.M. Eça de Queirós (Zbrodnia księdza Amaro, Kuzyn Bazyli, Ród Maiów). Na przełomie XIX i XX w. pogłębiająca się świadomość dekadencji kraju, który z trudem utrzymuje imperium zamorskie, znajduje wyraz w liryce (A. Guerra Junqueiro, Gomes Leal, Cesario Verde), dramaturgii J. de Cmara, symbolizmie E. de Castro i C. Pessanha; w twórczości Teixeira de Pascoaes pojawiła się próba stworzenia filozofii portugalskości: wezwanie do duchowego odrodzenia kraju poprzez oparcie się na światopoglądzie wywodzącym się z narodowej tradycji (saudade). Początkowo programem tym zainteresowany był także F. Pessoa, niewątpliwie największy portug. twórca XX w., który pozostawiwszy tysiące stron rękopisów, dopiero teraz jest odkrywany; interesującym poetą był także przedwcześnie zmarły jego przyjaciel Mário de Sá Carneiro; wśród prozaików 1. poł. XX w. cenieni są: J. Régio, M. Torga (także poeta i autor kilkunastu tomów dzienników), A. Ribeiro (powieści Kiedy wilki wyją, Dwór w Romarigaes), F. Namora i A. Redol, którzy tworzyli w okresie dyktatury Salazara w stylistyce bliskiej neorealizmowi, traktując pisarstwo jako narzędzie krytyki społ. i polit., często uwikłani w walkę z cenzurą. Proza bardziej nowatorska stylistycznie zaczęła pojawiać się dopiero od lat 60., i reprezentują ją V. Ferreira Objawienie, J. Cardoso Pires, A. Bessa Luís i najczęściej dziś na świecie (i w Polsce) tłumaczony J. Saramago.
EPOS, RESENDE GARCIA, CASTELO Branco Camilo, PEDRO I OKRUTNY, RÉGIO, CANCIONEIRO, PIRES, RIBEIRO, ALMEIDA GARRET Joao Baptista da Silva Leitao de, EÇA DE QUEIRÓS José María- HISZPAŃSKA LITERATURA, pierwszym i w całości...
- Alfocarado Mariana, portugalska zakonnica,...
- SARAMAGO, José (1922-2010)