(muz.)
jedna z najstarszych form wokalnych lub wokalno-instrumentalnych w Kościele katolickim, wykorzystujących liturgiczne teksty łacińskie; gł. części: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei, Ite missa est lub Benedicamus Domino, w mszy żałobnej zastępowane przez Requiescat in pace. Pierwszą kompletną zachowaną kompozycją mszalną jest 4-głosowy utwór G. de Machaut Msza Notre Dame (1364); praktyka wielochórowa zapoczątkowana przez szkołę wenecką (m.in. A. Willaert i jego uczeń G. Gabrieli) sprzyjała - nieuzasadnionej przez liturgię - segmentacji poszczególnych składników m.; wprowadzenie arii, recytatywu, dużych partii orkiestralnych, osobnych chórów umożliwiło ukształtowanie się m. typu kantatowego, którego najlepszym przykładem jest Msza h-moll J.S. Bacha; w klasycyzmie tendencję tę rozwinęli w postaci m. symfonicznej W.A. Mozart, J. Haydn i L. van Beethoven. W romantyzmie na formę m. muzycznej wpłynęła gł. rozwijająca się m. orkiestralna i dramatyczna, co wyraziło się w twórczości F. Liszta, F. Schuberta, C.M. Webera, C. Francka, A. Brucknera, zarazem jednak wzrosło zainteresowanie pierwotną, prostą strukturą chorałową. W tym kierunku poszli kompozytorzy XX-wieczni: m.in. L. Vierne, G. Fauré, L. Janáček, I. Strawiński, W. Żeleński, K. Wiłkomirski, J. Świder. Po Soborze Watykańskim II (1965) wprowadzającym do liturgii języki narodowe i ograniczającym udział chorału rola formy mszalnej spadła; rozmyła się ona pośród kompozycji synkretycznych, włączających do starych struktur elementy rocka, beatu, negro spirituals, jazzu, ballady, co dawało na ogół utwory o wątpliwej wartości estetycznej. Znacznie dawniejszą tradycję mają formy mszy zachowujące elementy rodzimego folkloru w kręgu hiszpańskojęzycznym (Płw. Iberyjski, Ameryka Płd.): przykładem tych form jest mesa flamenco.
- msza, służyć do mszy, odprawić...
- MSZA, (rel.)
- czarna msza, a) ‘lekcja, na której...