styl rozwijający się w sztuce europejskiej XVI w. (ok. 1520 - ok. 1600) zwł. we Włoszech; uważa się, że powstał w wyniku kryzysu humanistycznego światopoglądu wykształconego przez renesans oraz takich wydarzeń, jak reformacja, rządy Savonaroli we Florencji, upadek polityczny Włoch; artyści m. świadomie zmierzali do nienaturalności, subiektywnego widzenia świata; renesansową równowagę, harmonię i spokój zastąpiły kontrasty, dynamika i niepokój; nie interesowało ich naśladowanie świata realnego, ale tworzenie dzieł przedstawiających świat już przetworzony przez człowieka (źródłem form były już istniejące dzieła sztuki); dążono do uzyskania dzieła w stylu doskonałym (bezbłędny rysunek, skomplikowane sytuacje, trudne i sztuczne pozy, przesadna plastyczność form); dla malarstwa manierystycznego charakterystyczne było zaskakujące zestawienie elementów kompozycji, zagadkowość i tajemniczość; stosowanie linii przekątnych, spiralnych, eliptycznych w kompozycji; postacie zabudowujące gęsto całą powierzchnię obrazu, nienaturalnie wydłużone, skręcone, chwiejne, przedstawione w niezwykłych ruchach i gestach; światło ślizgające się po powierzchni form. Początki m. pojawiają się w obrazach Michała Anioła i Rafaela; przedstawicielami m. byli malarze: włoscy: Giulio Romano, J. Pontormo, J. Tintoretto, Corregio, A. Bronzino, F. Primaticcio, Rosso Fiorentino, N. dell'Abbate (trzej ostatni przenieśli m. do środowiska dworskiej sztuki w Fontainebleau), hiszpańscy: El Greco (m. wiązał się u niego z prądami mistycznymi epoki); w rzeźbie m. zaznaczył się w dziełach Giovanniego da Bologna, B. Celliniego. W architekturze m. cechuje niezwykłość rozwiązań, dynamizm, niepokój, swobodne operowanie formami architektury klasycznej, dekoracyjność, wyrafinowanie detalu, wybujała i fantastyczna ornamentyka. Gł. przykładami m. we Włoszech są dzieła Michała Anioła: kaplica Medyceuszy przy kośc. S. Lorenzo oraz czytelnia i westybul Biblioteki Laurenziana we Florencji; tamże Palazzo Uffizi G. Vasariego, Villa Giulia w Rzymie, Villa Capra (tzw. Villa Rotonda) i Palazzo Chiericati w Vicenzie oraz kościoły Zbawiciela i San Giorgio Maggiore w Wenecji; Palazzo del Té w Mantui. W Hiszpanii: autorstwa Juana Bautisty de Toledo i Juana de Herrery klasztor i pałac królewski w Eskurialu; we Francji fasada Luwru w Paryżu; w Niderlandach ratusz w Antwerpii; w Polsce Ratusz Staromiejski i Wielki Arsenał w Gdańsku (Antoni van Opbergen), tamże fasada Bramy Wyżynnej (Wilhelm van den Blocke), Złota Brama (Abraham van den Blocke); krużganki dziekanii w Krakowie, pałac z ogrodami w Książu Wielkim, zamek Leszczyńskich w Baranowie Sandomierskim (Santi Gucci); kolegiata w Zamościu (Bernardo Morando).
RING, WŁOSKA SZTUKA, NIEMIECKA LITERATURA, DANIELE DA VOLTERRA, LOTTO, ARCIMBOLDI Giuseppe, ŚRODA WIELKOPOLSKA, ZUCCARO, SPRANGER, CRANACH Lucas
- manieryzm, styl przejściowy między...
- manieryzm, (franc. manirisme od...
- cinquecento, w historii sztuki nazwą...