wprowadzenie 1819 cenzury zahamowało rozwój pisarstwa tragicznego, a spektakle znów stały się okazją do wyłapywania aluzji; teatr w poszukiwaniu nowego repertuaru w naturalny sposób zwrócił się ku rodzącemu się romantyzmowi (Zbójców grał Bogusławski już w 1803, trzy inne utwory Schillera wystawiono w Warszawie 1818-23); 1821 furorę zrobił Upiór K. Nodier wg Byrona; nie zostały w pełni docenione przez klasycystów komedie A. Fredry, który zadebiutował 1817 we Lwowie, a od 1821 grano jego sztuki w Teatrze Nar.; 1835-65 podejmowano, na wpół konspiracyjne, próby wystawiania utworów Mickiewicza (IV część Dziadów) i Słowackiego, ale krytyczne przyjęcie np. dramatów Słowackiego (Mazepa, Kraków 1851) świadczyło o nadal utrzymującym się w świadomości widzów konserwatywnym pojmowaniu sztuki teatralnej. 1833 przedstawieniem Cyrulika sewilskiego Rossiniego otwarto w Warszawie przy pl. Teatralnym nowy gmach teatralny, zw. Wielkim (nazwy Narodowy nie wolno było używać od 1831). Swoistym spełnieniem postulatów romantycznych stały się dzieła S. Moniuszki, wystawiane w Warszawie 1858 (premiera Halki) - 1865 (Straszny dwór); w repertuarze dramatycznym 1840-60 pojawiły się: komedia, opozycyjna wobec melodramatu i farsy (m.in. J. Korzeniowski) i obrazek obyczajowy (gł. W.L. Anczyc), dające aktorom spore pole do popisu. Po powstaniu styczniowym zlikwidowano teatry polskie na Litwie, Białorusi i Ukrainie, ale powstały stacjonarne teatry w Łodzi (1866), Poznaniu (1870), Lublinie (1886); większość istniejących i nowo odbudowane wyposażano w regularne oświetlenie gazowe, wyciemnienie widowni sprzyjało postromantycznemu procesowi przemiany funkcji teatru: z pouczającej zabawy oświeceniowej w świecki rytuał, ukazujący kwestie ludzkiego losu.
- UKRAIŃSKA MUZYKA, muzyka mieszkańców...
- ŁAŃCUT, miasto powiatowe w...
- KOSTIUMOLOGIA, nauka zajmująca się...