kontrola publikacji, widowisk, audycji radiowych i telewizyjnych oraz wszelkich dzieł przeznaczonych do rozpowszechniania lub publicznego wykonania i wystawiania, sprawowana przez organy władzy świeckiej bądź religijnej; ogranicza wolność wyrażania myśli i przekonań; C. PREWENCYJNA jest dokonywana przed ukazaniem się dzieła, C. REPRESYJNA po jego ukazaniu się (drogą konfiskaty dzieła, zakazu dalszego wystawiania lub upowszechniania). C. represyjna występowała od starożytności, c. prewencyjną zapoczątkował 1486 papież Innocenty VIII w brewe przeciw 900 tezom G. Pico della Mirandoli; 1559 Kościół rzymskokat. wprowadził Index librorum prohibitorum; c. prewencyjna świecka upowszechniała się z rozwojem wynalazku druku; w Polsce edykt z 1523 wprowadził c. publikacji i książek zagr., 1617 wydano indeks ksiąg zakazanych. W W. Brytanii c. zniesiono 1695, we Francji 1789 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela głosi wolność prasy (lecz nie dla wrogów rewolucji), Konstytucja USA 1791 gwarantuje wolność wyznania, słowa i prasy; w Polsce Sejm Czteroletni z zasady wolności druku wyłączył nawoływanie do buntu i zniesławienie (ściganie po wyroku sądu); w II RP c. represyjną wykonywała policja (konfiskaty nakładu, zawieszanie czasopism); w Polsce Ludowej obowiązywała szeroka c. prewencyjna, 1946-90 dokonywana przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk; 1981 zliberalizowana, 1990 zniesiona; odpowiedzialność za wystąpienia publiczne regulują ob. przepisy prawa prasowego, prawa cywilnego i karnego.
CENZURA
Nauki społeczne i humanistyka
KARLSBADZKIE POSTANOWIENIA, ZWIĄZEK LITERATÓW POLSKICH, , , NIEZALEŻNA OFICYNA WYDAWNICZA , , POLSKA. PRASA, JOYCE, POLSKA. LITERATURA. LATA 1955-76, LEGALNY MARKSIZM