(1898)
nowela S. Żeromskiego, w której tragiczne losy bohatera są przyczynkiem do ukazania problemów narod.-społ. Gł. bohater, pol. chłop pańszczyźniany ze wsi Zimna - Matus Pulut walczy dzielnie na wojnie franc.-austr. (1806), ratuje życie kolegi Felka, a następnie razem z nim wraca do rodzinnej wsi. Dla miejscowego pana Krzysztofa Opadzkiego staje się niewygodnym obserwatorem zdarzeń wielkiego świata, mogącym wpływać na rozbudzanie świadomości miejscowych chłopów, dlatego jako zwolennik pańszczyzny i przeciwnik wszelkich reform doprowadza do aresztowania i egzekucji chłopa. Bohater walk narodowowyzwoleńczych został potraktowany jak własność przez zawistnego i broniącego feudalnego porządku pana. Obrazując winy szlachty Żeromski uświadamia, że takie traktowanie stało się przyczyną późniejszej niechęci chłopów do wspierania inicjowanych przez panów pol. zrywów narod., co ukazał też w opowiadaniu Rozdziobią nas kruki, wrony.
- Koźmian Kajetan, (1771-1856)
- współczesna literatura polska, lata wojny iokupacji...
- współczesna literatura polska, 1. Lata wojny i okupacji...