jedna z postaci hist. cyklu powieści H. Sienkiewicza, tytułowy bohater ostatniej części Pan Wołodyjowski, znakomity żołnierz określany mianem "pierwszej szabli Rzeczypospolitej", typowy reprezentant XVII-wiecznej szlachty kresowej, przyzwyczajony do walk, przedkładający dobro kraju ponad własne. W Ogniem i mieczem towarzyszy Skrzetuskiemu w jego poszukiwaniach Heleny porwanej przez Bohuna, wzdycha do Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej, ratuje Zagłobę z rąk zbuntowanych Kozaków, walczy i pokonuje Bohuna, i to dzięki niemu uwolniona zostaje H. Kurcewiczówna. Wraz z wojskami J. Wiśniowieckiego broni Zbaraża, uczestniczy w decydującej dla powstania Chmielnickiego bitwie pod Beresteczkiem, a w czasie wojny moskiewskiej (1654), jako pułkownik wojsk J. Radziwiłła, dowodzi chorągwią laudańską. Zdarzenia Potopu są sposobnością do utwierdzenia czytelnika w przekonaniu do niezwykłych przymiotów duszy i ciała "małego rycerza". Już na początku śpieszy na pomoc porwanej przez Kmicica Oleńce Billewiczównie i w pojedynku ciężko rani niegodziwca, sam też, choć bez skutku, próbuje zjednać sobie serce Oleńki. Na rozkaz hetmana J. Radziwiłła organizuje wojenny zaciąg na Litwie, jednak wobec oczywistej zdrady magnata sprzyjającego Szwedom wypowiada mu posłuszeństwo. Uwolniony z więzienia dzięki fortelowi Zagłoby służy wiernie Rzeczypospolitej, ponownie staje naprzeciw Kmicica, który pozostał w służbie hetmana, ma nawet zabić domniemanego zdrajcę i tylko ujawniona treść listów na temat jego szlachetnego wstawiennictwa o życie uwięzionych żołnierzy sprawia odwołanie egzekucji. Wspólne walki byłych wrogów już w armii królewskiej doprowadzą do zawiązania trwałej przyjaźni. Pod wodzą Czarnieckiego W. broni Zamościa i swój kunszt szermierczy potwierdza pokonując dowódcę szwedzkiego, pułkownika Kannenberga. W ostatniej części Trylogii los nie oszczędza mu tragicznych przeżyć: nagle, tuż przed ślubem, wskutek nieznanej choroby umiera Anusia, załamany pan Michał wstępuje do klasztoru. Fortel Zagłoby zmienia pierwotny zamiar "małego rycerza", po wyjściu, w mokotowskim dworku Ketlinga poznaje przybyłe dwie panny: Krystynę Drohojowską i Barbarę Jeziorkowską. Urok pierwszej wywołuje uczucia nie tylko W., zauroczony z wzajemnością jest w niej Ketling i temu ostatecznie oddaje rękę, dość odważnie natomiast wyznaje swoją miłość Basia, jej wdzięk i temperament szybko oczarowują niedoszłego zakonnika. Po paru latach szczęśliwego życia W. z rozkazu hetmana Sobieskiego ma sprawować straż w pobliżu granicy mołdawskiej, w stepowej stanicy Chreptiowie, tam też przyjeżdża Basia pod opieką Azji Mellechowicza. Szaleńcza miłość Azji, jak się okaże syna tatarskiego wodza Tuhaj-beja, do żony pana Michała, porwanie i szczęśliwa ucieczka są kolejnym doświadczeniem losu. Nowe polecenie hetmana wyznacza W. miejsce obrońcy twierdzy w Kamieniu Podolskim, tam wraz z Ketlingiem składa śluby walki aż do końca, a gdy dowództwo poddaje twierdzę, wysadza ją i ginie w jej gruzach.
- WOŁODYJOWSKI JERZY MICHAŁ, (lit.)
- MICHAŁ, Pochodzenia hebrajskiego,...
- PAN WOŁODYJOWSKI, ostatnia część...