(1844-1900)
niem. filozof, pisarz, eseista, autor aforyzmów iprzypowieści. Pocho-
dził zrodziny protestanckiego pastora. WBonn iLipsku studiował teologię ifilologię klasyczną. Zainteresowania muzyczne, długoletnia przyjaźń (1868-76) zR. Wagnerem znalazły odbicie wjego twórczości. W1869 r. został prof. filologii klasycznej wBazylei. Zpowodu postępującej choroby oczu icoraz silniejszego rozstroju nerwowego w1879 r. zwolniono go zpracy. W1889 popadł wobłęd, do końca życia pielęgnowały go matka isiostra. Poglądy N. - relatywizm wartości, koncepcja "nadczłowieka", obwieszczenie "śmierci Boga", krytyka chrześcijaństwa - były traktowane wkulturze modernistycznej jako wyraz buntu przeciw kulturze mieszczańskiej izakłamanej religijności. Przekonania N. wynikały zprzeświadczenia odwoistości człowieka ikultury. Człowiek - zjednej strony istota wolna itwórcza, zdrugiej zdeterminowana jest przez biologię. Kultura, będąc autonomicznym wytworem ludzkich działań, zawiera wsobie dwa przeciwstawne żywioły: dionizyjski - spontaniczny, irracjonalny, twórczy, cielesny, bliski naturze; iapolliński - racjonalny, umiarkowany, kontemplacyjny, wktórym indywiduum oddalone jest od świata. Pisane poetyckim, alegorycznym stylem prace N. to gł. eseje, będące zbiorami aforyzmów ikrótkich rozważań. Autor dzieł: Narodziny tragedii (1872), Ludzkie, arcyludzkie (1878), Wiedza radosna (1882), Tako rzecze Zaratustra (t.1-3: 1883-84, t. 4: 1891), Poza dobrem izłem (1886), Zmierzch bożyszcz (1889), Wola mocy (1901), autobiografii Ecce homo (1908). Wliteraturze ifilozofii twórczość N. patronowała przekonaniom nihilistycznym, dekadenckim, pesymistycznym, inspirowała wielu pisarzy modernistycznych. Pośmiertnie wydana Wola mocy - przywłaszczona przez nazizm - okazała się tendencyjnie zestawionym zbiorem zapisków N., dokonanym przez jego siostrę. XX-wieczni egzystencjaliści (m.in. K. Jaspers, M. Heidegger) stali się interpretatorami iobrońcami filozofii N.