sztuka dyskusji, a także metoda lub teoria ujmująca rzeczywistość (także myśl) w aspekcie rozwojowym, dokonującym się przez wewnętrzne przeciwstawienia; za jej twórcę uchodzi Zenon z Elei, który za pomocą pytań i przeciwstawnych pojęć wykazał sprzeczności i fałsze w poglądach przeciwników filozofii Parmenidesa. U Arystotelesa d. jest to najbardziej ogólna metoda poprawnej i konsekwentnej argumentacji w oparciu o przesłanki prawdopodobne. Odrębne od tradycji ujęcie d. pojawiło się u I. Kanta; jest ona rozumiana trojako: jako odrębny dział logiki transcendentalnej, tzw. logika pozoru; jako metoda wykrywania ułudnego pozoru sądów transcendentalnych i jako przyrodzona właściwość rozumu uniemożliwiająca mu poznanie rzeczy samych w sobie. Dla Kanta d. jest więc przede wszystkim metodą pozwalającą uniknąć błędów. U Hegla d., zarówno jako teoria rozwoju ducha, jak i metoda filozoficzna, staje się wyrazem najbardziej istotnego aspektu bytu, a więc jego negatywności (to, co negatywne, jest w równej mierze czymś pozytywnym). D. marksistowska także, za Heglem, podkreśla rolę negatywności konstytuującej przeciwieństwa zawarte immanentnie w bycie, ale przestaje być koncepcją rozwoju ducha, stając się teorią rozwoju przyrody i ludzkiego bytu społecznego (materializm dialektyczny). W tej koncepcji d. wszelka rzeczywistość jest organiczną całością wzajemnie warunkujących się części, w której motorem wszelkich zmian jest wewnętrzna walka przeciwieństw, która zmierza do ich przezwyciężenia na wyższym etapie (rozwój po spirali) i osiągnięcia stanu względnej jedności.
- DIALEKTYKI PRAWA, najogólniejsze prawa...
- RETORYKA, pierwotnie sztuka pięknego...
- KOZYR-KOWALSKI, Stanisław (ur. 1936)...