ideologia i związany z nią żydowski ruch narodowy, których gł. celem było stworzenie i utrzymanie w Palestynie własnego, niepodległego państwa; jako pierwszy ideę samowyzwolenia się Żydów poprzez emigrację - w odpowiedzi na nasilające się pogromy - sformulował 1882 L. Pinsker; 1881 pierwsza znacząca emigracja ros. Żydów do Palestyny (tzw pierwsza Alija); pierwsze osady, m.in. Ekron, Gedera, Rosz Pina i Zichron Jakow zostały sfinansowane przez E. de Rotschilda; terminu S. po raz pierwszy użył 1890 N. Birnbaum; idee S., w tym utworzenie niezależnego państwa jako jedyny sposób rozwiązania kwestii żyd., sformułował 1895 T. Herzl w Der Judenstaat; 1897 w Bazylei została zał. Światowa Organizacja Syjonistyczna, na bazie której utworzono rel. partię Mizrachi i socjalistyczną Poalej Syjon; do rozwoju S. (i zarazem osadnictwa żyd.) przyczyniła się 1917 deklaracja Balfoura wyrażająca intencję utworzenia "żydowskiego domu narodowego" w Palestynie; jednocześnie w ramach s. rozwijał się nurt rewizjonistyczny W. Żabotyńskiego zakładający walkę zbrojną o państwo narodowe; powstały kolejno Legion Żydowski (rozwiązany przez Brytyjczyków), następnie tajna organizacja samoobrony, która przekształciła się w Haganę, zalążek późniejszej armii; 1943 ruch syjonistyczny wysunął hasło szybkiego utworzenia niepodległego państwa izraelslkiego, co doprowadziło do powstania 1948 Izraela; od tego czasu ruch s. skupia organizacje wspierające państwo Izrael i emigrację doń, zwł. z krajów, w których mniejszości żyd. są prześladowane; 1975 ZSRR i państwa arabskie przeforsowały rezolucję ONZ określającą s. jako jedną z form rasizmu i dyskryminacji (anulowana 1992); w Polsce ruch s. rozwinął się w czasie I woj. świat.; do czołowych działaczy należeli N. Sokołow, O. Thon, I. Grünbaum, E. Sommerstein; ukazywały się periodyki s. "Hacefira", "Hajnt", "Der Moment" i "Nasz Przegląd"; 1949 wszelka działalność organizacji s. została zakazana, a 1968 oskarżenia o s. stały się podstawą antysemickich czystek.
- syjonizm, ruch polit. zapoczątkowany...
- syjonizm, żyd. ruch, początkowo...
- ZAMBROWSKI, Roman (1909-77)