lądowy środek transportu poruszający się po trasie wytyczonej torem szynowym lub linowym; najpopularniejsza k. dwuszynowa o rozmaitej szerokości ułożonych na podkładach szyn, np. normalnotorowa (1,435 m szerokości), szerokotorowa, częsta w Rosji (1,524 m), wąskotorowa (0,75-1 m); tabor kolejowy składa się z parowozów, spalinowozów, elektrowozów, wagonów osobowych i towarowych, specjalistycznych cystern i kontenerów dla rozmaitego rodzaju ładunków; ze względu na mały opór toczenia wagonów poruszających się na gładkich stalowych kołach po gładkich stalowych szynach jedna lokomotywa może uciągnąć wagony o ciężarze 15 tys. ton; dzięki temu k. pozostaje nadal konkurencyjna w przewozie ładunków; w komunikacji pasażerskiej mimo nadzwyczajnych ekspresowych połączeń (np. Tokio-Osaka, Paryż-Lyon, Moskwa-St. Petersburg), gdzie szybkość przekracza 250 km/godz., przegrywa z transportem drogowym i lotniczym; w 1993 sieć kolejowa liczyła w świecie ponad 1,25 mln km, z czego 240 tys. km przypadało na USA i Kanadę, 214 tys. na kraje b. ZSRR, 150 tys. na Europę Zach., w której najlepiej rozwiniętą sieć posiadała Francja. Historia k. sięga starożytności; transport szynowy z "trakcją" konną znany był w Asyrii 2500 p.n.e.; a następnie w staroż. Grecji i Rzymie; w XVI w. stosowano go w ang. kopalniach węgla; 1630 Anglik Beaumont pierwszy zastosował drewniane szyny kątowe; w poł. XVIII w. zaczęto odlewać szyny żeliwne; 1803 Anglik R. Trevithick wybudował pierwszy parowóz; 1814-28 G. Stephenson wprowadził szereg ulepszeń; 1825 otworzył pierwszą linią kolejową na trasie Stockton-Darlington; 1813 Amerykanin Th. Davenport wybudował pierwszą lokomotywę elektryczną, zasilaną z akumulatora; 1830 wybudowano pierwszą linię kolejową w USA, 1832 we Francji, 1834 w Rosji, 1835 w Niemczech i Belgii, 1853 w Indiach, 1856 w Egipcie; 1879 G. Siemens wybudował pierwszy elektrowóz zasilany z liniowej trakcji elektrycznej; w Polsce pierwsza linia kolejowa powstała 1842 na trasie Wrocław-Oława, 1845 nastąpiło otwarcie (zaprojektowanego 1835) pierwszego odcinka tzw. k. warszawsko-wiedeńskiej (ze stol. do Grodziska); 1920 w Chrzanowie i Warszawie, 1926 w Poznaniu ruszyły pierwsze w Polsce fabryki parowozów; poczynając od lat 60. słabnące znaczenie i trend na likwidację linii kolejowych (z wyjątkiem superszybkich); np. 2000 w krajach UE było 46 km linii na 1000 km2 (w Polsce – 72 km).
- kolej, pracować na kolei, podróżować...
- kolej, dział transportu lądowego,...
- TYBETAŃSKA KOLEJ, kolej łącząca miasto...