miasto powiatowe na skraju Pojezierza Chełmińskiego, nad Wisłą (woj. kujawsko-pomorskie); jedno z najstarszych miast polskich, wzmiankowane 1065 jako miejsce targów; 1217 gród zniszczony przez Prusów; 1228 nadany Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego; 1233 równoczesna z Toruniem lokacja, na prawie zw. odtąd chełmińskim (do 1458 siedziba sądu dla m. lokowanych na tym prawie); w XIV-XV w. czł. Hanzy; od 1466 w Polsce, w XVI w. stol. woj. chełmińskiego, własność (od 1505) biskupów chełmińskich; 1692 miejscowe gimnazjum otrzymało nazwę Akademii Chełmińskiej (1756-79 ze statusem kolonii UJ) - w XIX w. jej uczniem był m.in. chirurg L. Rydygier, który w Ch. przeprowadził jedną z pierwszych w świecie resekcji żołądka; w okresie zaborów ważny pol. ośr. wydawniczy; 1919-75 i od 1999 m. powiatowe. Liczne zabytki: zachowany średniowieczny układ urbanistyczny z murami obronnymi z 17 basztami i gotycką Bramą Grudziądzką (XIV-XV w.), krzyżacka strażnica z XIII w., gotycki kośc. Wniebowzięcia NMP (halowy, z gotyckimi rzeźbami stiukowymi), gotycki kośc. franciszkanów oraz dominikanów, opactwo cysterek (później benedyktynek XIII-XIV w.), ratusz późnorenesansowy (2. poł. XVI w.), spichlerze drewniane (XVIII-XX w.); cały zespół miejski w granicach obwarowań zaliczany do zerowej grupy zabytków. 20,1 tys. mieszk. (2002); przem. metalowy, meblarski; wikliniarstwo.
wieś w woj. wielkopolskim, powiat kolski.
wieś w woj. wielkopolskim, powiat poznański.
wieś w woj. śląskim, powiat kłobucki.
ORTYLE, CHEŁMIŃSKIE PRAWO, OKUPACJA NIEMIECKA W POLSCE 1939-45, OBOZY KONCENTRACYJNE HITLEROWSKIE- STAROGRÓD K CHEŁMNA, miejscowość w , powiat...
- PRAWO CHEŁMIŃSKIE, zmodyfikowane dla Chełmna...
- ziemia chełmińska, teren położony na pograniczu...