miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, na Pojezierzu Gnieźnieńskim, nad jeziorami: Jelonek, Świętokrzyskie, Winiary; 70,2 tys. mieszk. (2002); zakłady odzieżowe, garbarnia, fabryka obuwia, cukrownia, wytwórnie maszyn, zakłady przemysłu spożywczego; węzeł kolejowy; ośrodek turystyczny. W G. odkryto ślady osadnictwa ; od końca VIII w. zespół grodowy Polan na Górze Lecha: gród książęcy i podgrodzie, otoczone wałem drewniano-ziemnym, w pobliżu kilka osad otwartych, umocnionych w następnych stuleciach; stolica pierwszych władców piastowskich; w 2. poł. X w. powstał w grodzie kościół i siedziba książęca, drugi kościół na podegrodziu, od 1000 katedra z grobem św. Wojciecha, przebudowana na pocz. XI w. (zawiera płytę nagrobkową z najstarszym w Polsce napisem łacińskim); 1000 założenie arcybiskupstwa, poprzedzone przyjazdem cesarza Ottona III do Bolesława Chrobrego (tzw. zjazd gnieźnieński); 1038 zniszczone i zrabowane przez wojska czeskie księcia Brzetysława; prawa miejskie przed 1243; do pocz. XVII w. jedno ze znaczniejszych miast Rzeczypospolitej; 1918-19 jeden z ośrodków powstania wielkopolskiego; w kampanii wrześniowej ochotnicy z Gniezna bronili pozycji pod Żydowem i Kłeckiem; po zajęciu miasta przez Niemców rozstrzelano kilkaset osób; w czasie okupacji hitlerowcy m.in. zamordowali 1201 pacjentów zakładu psychiatrycznego w Dziekance. Zabytki: katedra gotycka (poł. XIV - początek XV w.), przebudowana po pożarach 1613 i 1760, po 1945 poddana konserwacji; pod jej posadzką resztki dwu katedr romańskich (X i XI w.); kaplice przebudowane (XVII-XVIII w.) na grobowce prymasów i kanoników; w katedrze drzwi gnieźnieńskie i późnogotyckie nagrobki: św. Wojciecha (1478-86, H. Brandt), Jakuba z Sienny (1480), Z. Oleśnickiego (1495, Wit Stwosz) oraz renesansowe (m.in. dłuta J. Florentczyka, H. Canavesiego, J.M. Padovano) i liczne barokowe; srebrna trumna św. Wojciecha (1662, 1987 rekonstrukcja po zniszczeniu przez złodziei-wandali), rzeźby gotyckie, portrety trumienne; bogaty skarbiec, archiwum i biblioteka kapituły z rękopisami iluminowanymi; romańska kolegiata św. Jerzego (XII w., przebudowana 1782); kościół Bożogrobców św. Jana z polichromią (2. poł. XIV w.) oraz inne kościoły, kanonie; Muzeum Archeologiczne.
UNGER, DOBRAWA, LECH, BOLESŁAW I CHROBRY, OSTROWSKI, POLANIE, BRZETYSŁAW I, ŁÓDZKA NIECKA, GNIEŹNIEŃSKIE POJEZIERZE, POLSKA. LUDNOŚĆ. KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI WYZNANIOWE - KOŚCIÓŁ KATOLICKI
- Gniezno, pojechać do Gniezna,...
- Gniezno, miasto wśrodk. Polsce...
- ŻYDOWO K GNIEZNA, miejscowość w , powiat...