miasto miasto na prawach powiatu w woj. podkarpackim, nad Sanem, na pograniczu Pogórza Dynowskiego i Pradoliny Podkarpackiej; we wczesnym średniowieczu gród obronny, przedmiot walk polsko-ruskich; ośr. handlu, od X w. z kolonią kupców żydowskich; 1018-31 w rękach Bolesława Chrobrego, na przełomie XII-XIII w. w składzie odrębnego księstwa ruskiego, od 1340 włączony przez Kazimierza Wielkiego do Polski; prawa miejskie przed 1359, zatwierdzone 1389; w XVII w. uznany za najważniejszą gminę żydowską Rusi Czerwonej; do końca XVIII w. stol. ziemi przemyskiej, kasztelania; 1772–1918 w zaborze austr.; od 2. poł. XIX w. ożywienie gosp. (linia kolejowa z Krakowa i Wiednia, warsztaty kolejowe, przem. maszynowy), od 1876 budowa ważnej austr. twierdzy, obleganej w czasie I woj. świat. przez ponad pół roku (zachowane pozostałości jednej z największych w Europie fortyfikacji pierścieniowych); IX 1939 podzielony między okupantów granicą na Sanie (aż do 1941); 1944-46 teren działalności UPA; 1950-70 upadek gosp. związany z odcięciem zaplecza roln., któremu miasto służyło dawniej; poprawa w efekcie specjalnych akcji inwestycyjnych i ulokowania w P. 1975 stol. nowego województwa; 67,8 tys. mieszk. (2002); rozbudowana od 1990 sieć handlowa, z nastawieniem na obroty transgraniczne; zakłady produkujące automatykę przemysłową, sprzęt med. i maszyny dla przem. spoż., przem. drzewny, odzieżowy, młynarstwo, mleczarstwo, zakłady chemii gosp., kopalnictwo gazu i usługi tej branży; węzeł kolejowy powiązany z lądowym portem Żurawica (przeładunki na koleje szerokotorowe); ośr. kult.-oświatowy (także dla ludności ukraińskiej), diecezja kościoła rzym.-kat. oraz kośc. kat. obrządku bizantyjsko-ukraińskiego; wyższe seminarium duchowne, studium nauczania początkowego; liczne towarzystwa społ.-kult. o długiej historii (Towarzystwo Dramatyczne , liczące ponad 100 lat, prowadzące teatr amatorski o poziomie w pewnych okresach zbliżonym do profesjonalnego), muzea. Liczne zabytki: katedra (budowa od 1460, relikty romańskie, przebudowa barokowa), zespoły klasztorne - pokarmelicki (późny renesans), pojezuicki, franciszkanów, reformatów z murem obronnym, pałace i kamienice zespołu staromiejskiego, na Górze Zamkowej zespół budowli powstałych po 1340 z reliktami starszych budowli (romańskie palatium i kaplica).
PRZEMYŚL
Miejscowości
KAŃCZUGA, KALWARIA PACŁAWSKA, OPALIŃSKI, PODKARPACKIE WOJEWÓDZTWO, HALICZ, SAN, HALICKIE KSIĘSTWO, PRZEMYSKIE WOJEWÓDZTWO, ZASŁAWSKI, POLSKA. SZTUKA ROMAŃSKA