Venezia
miasto w płn.-wsch. Włoszech; 272 tys. mieszk. (2004); osobliwość urbanistyczna i architektoniczna w skali światowej. Historia datowana od IV w., gdy wysepki laguny łączącej się z Morzem Adriatyckim stały się schronieniem dla uciekinierów w okresie "wędrówki ludów"; początkowo samodzielne gminy połączono w jedną Commune Venetiarum (VIII w.), pod kierunkiem wybieralnego doży; centrum stała się wyspa Rialto, wokół której utworzyła się W. właściwa (nazwa nadal używana), obejmująca 118 wysp, rozdzielonych 150 kanałami; później powstałą część W. ulokowano na lądzie stałym; w okresie walk o wpływy między Bizancjum i imperium Karola Wielkiego W. umocniła swoją pozycję jako centr. produkcyjne i rzemieślnicze, a dzięki utworzeniu floty handl. i wojennej odgrywała czołową rolę w tej części Europy; dalsze rozszerzenie wpływów nastąpiło w okresie wypraw krzyżowych, a po IV wyprawie (krucjacie) otrzymała 3/8 terenów cesarstwa bizantyjskiego; z końcem XIII w. W. ukształtowała się jako republika oligarchiczna (władza w rękach kilku rodów, wykonawstwo powierzone signorii); po pokonaniu Genui (bitwa pod Chioggią 1380) nastąpiło podporządkowanie W. licznych miast tej części Włoch i rozszerzenie wpływów na układ polit. w całych Włoszech; od XI w. poważny ośr. sztuki, w XV-XVI w. rozkwit architektury i rzeźby renesansowej, malarstwa i muzyki; rosnące zagrożenie tureckie i ciągłe wojny spowodowały utratę terytoriów i stopniowy upadek, szczególnie handlu ze Wschodem eliminowanego przez otwarcie drogi do Indii dookoła Afryki; poddanie się wkraczającym Francuzom 1797 oznaczało kres Rep. Weneckiej (przynależność, z krótkimi przerwami, W. do Austrii 1797-1866), a później włączenie do Królestwa Włoch. Zabytki, sztuka: jeden z gł. ośr. renesansu (rodzina rzeźbiarzy i architektów Lombardo, J. Sansovino, A. Palladio, wenecka szkoła malarstwa - G. Bellini, Giorgione, Tycjan, Veronese i Tintoretto); rozwinięte rzemiosło artystyczne (na w. Murano weneckie szkło, nadto koronkarstwo, złotnictwo), muzyka, opera (Monteverdi; pierwszy publiczny teatr operowy 1637); również barok odcisnął piętno na architekturze i malarstwie (G.B. Tiepolo); fenomen położenia W. spowodował niezwykłe ukształtowanie miasta - 400 mostów, nieustanne zmiany perspektywy, wyspy, mierzeja Lido i Palestriny; założenie placu św. Marka wraz z Piazettą otwarte ku wodzie stanowią szczególnej klasy układ urbanistyczny; przy placu - słynna Bazylika św. Marka (IX-XVII w.), związana z tradycją bizantyjską, na planie krzyża z 5 kopułami, z rzeźbą grecką przedstawiającą zaprzęg czterokonny (IV-III w. p.n.e.) na frontonie, wewnątrz mozaiki z XII-XVI w.; przy placu kampanila wys. 98 m, zrekonstruowana 1903-12; gotycki Pałac Dożów (XIV-XVI w.); kościoły: S.S. Giovanni e Paolo, Maria dei Miracoli, S. Giorgio Maggiore (A. Palladio), S. Maria della Salute (B. Longhena); dziesiątki pałaców, najsłynniejsze skupione nad Canale Grande, w pobliżu słynnego mostu Ponte Rialto (XVI w.): Corner, La Zecca, Cá d'Oro, Pesaro i Ca'Rezzonico. W. późniejsza (m.in. dzielnica Mestre i Marghera) połączona jest z właściwą groblą dł. 4 km, z linią kolejową i szosą: dzielnice przemysłowe (przem. ciężki, stoczniowy, hutnictwo, rafinerie) i port, jeden z głównych we Włoszech (25 mln t przeładunków); działalność gosp. (poza ruchami skorupy ziemskiej) jest oskarżana o stwarzanie zagrożenia dla W. (częste powodzie, wdzieranie się wody morskiej na plac Św. Marka i erozja budynków); W. jest ważnym skupiskiem intelektualnym (wyższe uczelnie) i artystycznym (z imprez międzynar. - biennale plastyczne od 1895, międzynar. festiwal filmowy od 1932); liczne muzea, m.in Galeria Akademii, Muzeum Sztuki Weneckiej, Pinakoteka, Kolekcja Peggy Guggenheim, Muzeum Szkła Artystycznego; także kąpielisko morskie (od XIX w.); słynny karnawał wenecki; 15 mln cudzoziemców rocznie; główne zagrożenia dla W. to stopniowe zatapianie miasta (podnoszenie się lustra wody o 0,5 mm rocznie) i acqua alta (wysoka woda) – regularnie się pojawiające fale powodziowe (największa w 1966 miała 2 m wys.); w 2003 rozpoczęto prace nad projektem MOSE (ma zostać ukończony w 2011) – tamą, którą utworzy 79 pontonów umieszczonych na dnie morskim w 3 wejściach do laguny; gdy nadchodząca fala będzie miała ponad 110 cm wys. zostaną nadmuchane odcinając dopływ wody; projekt oprotestowali ekolodzy, obawiając się zniszczenia ekosystemu laguny – największego obszaru bagiennego regionu Morza Śródziemnego.
PEPE, ŚWIĘTA LIGA, TROTTA, GONDOLA, LOTTO, KARŁOWICKI POKÓJ, ŚLESICKI, LONGHENA, LANDINI, MARGHERA
- WENECJA, wieś w , powiat iławski.osiedle...
- Wenecja, (Venezia)
- BIENNALE W WENECJI, impreza artystyczna organizowana...