dawn. Beczuana
WARUNKI NATURALNE. Większą część pow. zajmuje kotlina Kalahari, położona na wys. ok. 800–1000 m, otoczona łagodnie wznoszącymi się wyżynami do wys. ok. 1500 m; klimat zwrotnikowy suchy; średnia temp. lipca 12–15°C (najchłodniejszy), stycznia 24–26°C; średni roczny opad od 500–600 mm na płn. do 200 mm na płd.-zach.; zimą susza, opady od XI do III; sieć rzeczna słabo rozwinięta, na płn.-zach. rozległe bagna rzek Okawango i Makgadikgadi, wzdłuż granicy z RPA – rz. Limpopo i Molopo, z Zimbabwe-Shashe; spore zasoby wód podziemnych; szata roślinna uboga (niemniej określenie Kalahari pustynią jest nieco przesadzone), dominują trawiaste sawanny z kolczastymi krzewami, miejscami akacje i baobaby; w dolinach rzek lasy galeriowe; świat zwierzęcy dobrze zachowany, otoczony opieką, m.in. największe w Afryce stada słoni; rezerwaty i parki nar. zajmują 17% pow. kraju (najw. Kalahari, Gemsok, Chobe).
LUDNOŚĆ. Jeden z najrzadziej zaludnionych krajów świata (3 osoby/km2); ponad 95% mieszk. stanowią Murzyni Bantu, gł. z plemion Tswana (Beczuana) ok. 75% i Szona 12%, nadto Buszmeni (San) 3,4%, Hotentoci oraz ok. 16,5 tys. białych i Hindusów; wyznania: 49,2% animiści, 29% protestanci, 11,8 wyznawcy Kościoła Afr., 9,4% katolicy; miasta zamieszkuje 29% ludności; b. wysoki przyrost naturalny (3,4%); 26% analfabetów; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 50 lat, kobiety – 51 lat (dramatycznie maleje wskutek epidemii HIV/AIDS; Botswana ma 2. najwyższy na świecie współczynnik zapadalności na tą chorobę - w 2007 1 na 3 dorosłych był zarażony wirusem).
USTRÓJ. Republika prezydencka od 1966, czł. bryt. Wspólnoty Narodów; głową państwa prezydent wybierany przez parlament na 5 lat (1980–98 K.J. Masire, następnie F.G. Mogae); parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Narodowe), 46 deputowanych (w tym 4 mianowanych przez prezydenta, 2 z urzędu), wybory co 5 lat; nadto istnieje ciało doradcze House of Chiefs, 15 czł. (reprezentacja wodzów najw. plemion i szczepów); system rządów wielopartyjny; kraj dzieli się pod względem adm. na 17 dystryktów.
GOSPODARKA. Kraj średnio rozwinięty, w statystykach ONZ na drugim miejscu pod względem poziomu gospodarki wśród krajów czarnej Afryki (po RPA), charakteryzujący się wysoką dynamiką wzrostu dochodu narodowego (w latach 1965–90 średnio o 12%, potem nieco mniej, ale nadal powyżej 5%); podstawą gospodarki górnictwo, zwł. wydobycie diamentów (I miejsce w świecie), które dostarcza 80% wartości eksportu; nadto wydobycie rud miedzi i niklu, węgla kamiennego, złota; niewielki przem. spoż., chem., papierniczy i włókienniczy; w latach 90. zmniejszenie tempa rozwoju ze względu na spadek popytu na diamenty i ograniczenie ich wydobycia. Rolnictwo o stale malejącym znaczeniu oparte o wielkie farmy, ukierunkowane gł. na hodowlę bydła mięsnego (z przeznaczeniem na eksport), kóz i owiec; grunty orne zajmują 2% pow. kraju, użytki zielone 75%; uprawa (kopieniacza) kukurydzy, prosa, sorga, roślin strączkowych. Rosnąca rola turystyki (ok. 1 mln gości rocznie), której magnesem jest wspaniale zachowana przyroda Afryki. Całość gospodarki mocno powiązana z RPA, w płd.-wsch. części kraju koncentruje się 80% osadnictwa i gł. w tym rejonie znajduje się rzadka sieć dróg kołowych, przeważnie nie asfaltowanych; tylko 1 linia kolejowa (do Zimbabwe); kilka lotnisk, międzynar. w Gaborone (nowa stolica – dawna kolonialna, Mafeking, znalazła się poza granicami kraju, w RPA).
HISTORIA. Pierwotnymi mieszkańcami terenów dzisiejszej B. były najprawdopodobniej zbieracko-łowieckie, wędrowne grupy Buszmenów (San), ok. VII–VIII w. wyparte na półpustynne tereny Kalahari przez ludy Bantu; w XIX w. napływ osadników hol. (Burowie z Kraju Przylądkowego) oraz misjonarzy ang.; 1885 W. Brytania roztoczyła formalny protektorat nad płn. Beczuaną (tak nazywano te obszary), natomiast tereny na płd. od rz. Molopo zostały włączone do Kraju Przylądkowego; obie części stanowiły rezerwuar siły roboczej dla RPA; zrodzony w poł. XX w. ruch niepodległościowy wywalczył 1966 niezależność części płn. (która przyjęła nazwę Botswana), z zachowaniem przynależności do bryt. Wspólnoty Narodów i podtrzymaniem silnych związków gosp. z RPA; niemniej jednak B. przyłączyła się do krajów potępiających apartheid, a 1977 zastąpiła walutę RPA (randa) własnym pieniądzem (pulą); sprowokowało to ataki wojenne RPA (1981 i 1985) na terytorium B.; 1980 prezydentem został Q.K.J. Masire, który 1986 roku doprowadził do normalizacji stosunków z RPA, będących fundamentem gospodarki B.; sytuacja polit. ustabilizowana; po rezygnacji Masire (1998) obowiązki premiera przejął Festus Gontebanye Mogae - także czł. rządzącej Demokratycznej Partii B.; potwierdzeniem pozycji B. na kontynencie afr. wizyta VII 2003 G. Busha (prez. USA); na tle innych państw afrykańskich oaza spokoju i dobrobytu, z bezpłatną ochroną zdrowia i szkolnictwem (łącznie z wyższym); podstawą dochodów wydobycie diamentów, prowadzone wspólnie z najw. w świecie koncernem diamentowym płd.-afrykańskim De Beers; dramatycznym problemem zachorowalność na AIDS, z którą rząd wraz z producentami diamentów stara się walczyć subsydiując leki; III 2008 B. powołuje własną firmę handlującą diamentami (we współpracy z firmą De Beers) Diamond Trading Company of Botswana; IV 2008 prezydent Mogae ustąpił ze stanowiska przekazując władzę swemu dotychczasowemu zastępcy Seretse Khama Ian Khama (syn pierwszego prezydenta Botswany Seretse Khamy); państwo czł. ONZ, OJA, AKP.
TSWANA, LIMPOPO, NGAMI, BECZUANA, KALAHARI, ZAMBEZI, KUBANGO, GABERONES, BASUTO, MATABELE