łączna nazwa wyznań chrześcijańskich powstałych w wyniku rozłamu w Kościele rzymskokatolickim w dobie Reformacji; nazwa od zbiorowego protestu ogłoszonego 1529 przez uczestników sejmu w Spirze, gdzie zwolennicy luteranizmu, reprezentujący 6 księstw i 14 miast Rzeszy niem. opowiedzieli się przeciwko katolickiej większości ograniczającej im swobodę religijną i utrudniającej szerzenie się haseł reformacyjnych; nazwę tę następnie rozszerzono na wyznawców kalwinizmu i zwolenników radykalnej koncepcji U. Zwinglego; po oderwaniu się od Rzymu Kościoła w Anglii, mianem protestantów zaczęto obejmować także anglikanów, zaś w XVII i XVIII w., gdy dotychczasowe kościoły reformowane zaczęły różnicować się wewn., tworząc rosnącą liczbę odłamów i związków wyznaniowych (tzw. druga Reformacja), termin p. objął i te kościoły (m.in. anabaptyści, unitarianie, kwakrzy, purytanie, independenci, baptyści, metodyści, adwentyści, Badacze Pisma Świętego i Świadkowie Jehowy). Pomiędzy poszczególnymi kościołami protestanckimi istnieją, niekiedy dość zasadnicze, różnice doktrynalne (np. między luteranizmem a kalwinizmem), filozoficzne, a także obejmujące poglądy moralne i społeczne, niemniej łączy je przyjmowane powszechnie pojęcie "kościoła niewidzialnego" (tzn. wspólnoty wszystkich wierzących) zastępujące pojęcie "kościoła widzialnego", sprowadzane do zewn., zorganizowanej hierarchicznie (jak w katolicyzmie) instytucji zbawczej; z założenia tego wynika nieuznawanie zwierzchności papieża nad kościołem, a także brak hierarchii kościelnej. Jedynym źródłem objawienia jest w p. Biblia, a nie tradycja czy dogmatyka; o zbawieniu człowieka decyduje siła jego wiary, stąd ważna rola indywidualnego doświadczenia rel. i subiektywnej świadomości religijnej; p. odrzuca spowiedź indywidualną i wyklucza w spowiedzi rolę kapłana jako pośrednika; w to miejsce wprowadza się spowiedź powszechną; spośród sakramentów uznawanych przez katolików wyznawcy p. przyjmują dwa - chrzest i komunię św., przy czym poglądy na temat rzeczywistej obecności ciała i krwi Chrystusa w Eucharystii są różne w różnych odłamach p.; odrzuceniu uległ dogmat o Niepokalanym Poczęciu, kult maryjny w postaci znanej z katolicyzmu, a także kult świętych; mimo że sam M. Luter był mnichem augustiańskim, p. zakwestionował katolicki monastycyzm i potrzebę wspólnot cenobitycznych (w późniejszych czasach także w p. podejmowano próby przywrócenia życia zakonnego; trwalsze okazały się wspólnoty pietystyczne herrnhutów, a także wspólnota powstała w klasztorze Taizé opodal dawnego opactwa w Cluny). W większości wyznań protestanckich duchowni są zwolnieni z celibatu, ograniczeniu ulegają także posty; protestanckie świątynie są na ogół surowe, pozbawione wizerunków świętych; wierni uczestniczą w nabożeństwach poprzez zbiorowe śpiewanie psalmów; są także dopuszczani do udziału w zarządzaniu organizacją wyznaniową (gminami i parafiami). W p. występują cztery zasadnicze typy ustroju kościelnego: episkopalny - oparty na władzy biskupów, konsystorialny - oparty na władzy konsystorza, czyli rady duchownych i osób świeckich, kongregacjonalny - oparty na samorządności poszczególnych gmin oraz synodalny - oparty na władzy synodów, czyli zgromadzeń duchownych; kościoły protestanckie są samoistne w granicach państw i nie zależą od zewnętrznych ośr. dyspozycyjnych, niemniej w całym ruchu protestanckim istnieje tendencja do współpracy ponadnarodowej poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych. P. nie zajmuje tak radykalnego stanowiska jak kościół rzym.-kat. w kwestii regulacji urodzin; wprawdzie uważa, że aborcja jest złem, niemniej powinno być ono ocenione w płaszczyźnie rel., a nie prawa stanowionego; podobnie wypowiada się w kwestii rozwodów. W latach 80. i 90. XX w. doszło do pewnego zbliżenia między Kościołem rzymskokatolickim a największymi kościołami protestanckimi w ramach dialogu ekumenicznego, niemniej żadnej z różnic doktrynalnych nie przezwyciężono.
POLSKA. LUDNOŚĆ. KOŚCIOŁY PROTESTANCKIE, OGLETHORPE, DELFINAT, POLSKA. LUDNOŚĆ. KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI WYZNANIOWE - KOŚCIÓŁ KATOLICKI, ANABAPTYŚCI, KANTOR, MELANCHTON, WASP, DOGMAT, KALWIN
- protestantyzm, zwolennik protestantyzmu,...
- protestantyzm, jeden z głównych odłamów...
- protestantyzm, wszystkie Kościoły,...