Al-Dżumhurija al-Irakijja
LUDNOŚĆ: 77,1% Arabów, 19% Kurdów (zamieszkujących gł. północ kraju), 1,4% Turkmenów, po 0,8% Persów i Asyryjczyków; w miastach zamieszkuje 70% ludności; gęstość zaludnienia 63 osoby/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 46, kobiety - 57 lat; wyznania: 95,5% - muzułmanie (61,5% - szyici, 34% - sunnici), 3,7% - chrześcijanie, 0,8% - inni; 40% analfabetów.
USTRÓJ. Do czasu obalenia reżimu Husajna (III 2003) formalnie republika prezydencka, praktycznie dyktatura; potem pod tymczasową administracją amer.; nadto 25-osobowa Rada Zarządzająca złożona z przedstawicieli miejscowych sił religijnych i etnicznych, która m.in. zastąpiła (XII 2003) kodeks rodzinny szariatem, ograniczyła prawa kobiet (likwidacja szkolnictwa koedukacyjnego, zakaz zajmowania przez kobiety wielu stanowisk) i uznała islam za oficjalną religię; III 2004 przyjęto Przejściową Ustawę Administracyjną, na mocy której utworzono tymczasowy rząd i wybrano tymczasowego prezydenta; X 2005 przyjęcie w referendum i ratyfikacja konstytucji republikańskiej, która wprowadza federalny, demokratyczny i pluralistyczny system rządów; władzę ustawodawczą stanowi Izba Reprezentantów (275 członków wybieranych na 4-letnią kadencję; 230 miejsc obsadzanych w ordynacji proporcjonalnej, 45 miejsc rozdzielanych między listy partyjne; 25% miejsc zarezerwowanych dla kobiet) oraz Rada Związkowa, głową państwa jest wybierany przez parlament na 4-letnią kadencję prezydent; konstytucja gwarantuje podstawowe prawa człowieka i swobody obywatelskie, zapewnia też wszystkim obywatelom Iraku równe prawa bez względu na płeć, wyznanie i narodowość.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie powierzchni: w środku kraju Nizina Mezopotamska, przecięta dolinami rzek Tygrys i Eufrat, od północy obramowana pasmem gór Kurdystanu (najw. szczyt Bozdag, 3674 m), od zachodu i południa pustynnym płaskowyżem (Pust. Syryjska i Nefud); klimat zwrotnikowy, kontynentalny, suchy; roczny opad od 60–100 mm na płd.-zach., przez 300–500 mm na płn. i wsch. do 800 mm w górach; gł.rz.: Eufrat (dł. 2700 km) i Tygrys (1850 km), łączące się przy ujściu, powodują w okresie wiosennych przyborów katastrofalne powodzie; lasy zajmują zaledwie 4,3% pow., użytki rolne 21,6%.
GOSPODARKA. Podstawą gospodarki Iraku przed interwencją USA była eksploatacja bogatych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego (na swiecie większe złoża ropy ma tylko A. Saudyjska), przy czym koszty wydobycia są tu wyjątkowo niskie (10 razy niższe niż np. w Rosji); przed atakiem na Iran (1979) maksymalne wydobycie sięgnęło 3,82 mln baryłek dziennie (po wojnie z Kuwejtem limitowane sankcjami ONZ do 2 mln) - możliwości sięgają jednak 6-7 mln baryłek; dobra sieć dróg, linii kolejowych, rurociągów naftowych; rozwinięty przem. chemiczny, elektrotechn., tekstylno-odzieżowy, produkcja maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego, przem. meblarski, tytoniowy; zatrudnienie w przemyśle 18%, w rolnictwie 19%; uprawa pszenicy, jęczmienia, palmy daktylowej, ryżu, bawełny, tytoniu, drzew cytrusowych; hodowla owiec, kóz, bydła, bawołów, wielbłądów, osłów; kraj nie jest samowystarczalny żywnościowo, od napaści na Kuwejt (1990) do obalenia reżimu Husajna objęty embargiem ONZ na szereg towarów (z wyjątkiem lekarstw), wstrząsany konfliktami religijnymi (represjonowana szyicka większość wyznaniowa) i etnicznymi (zwalczana mniejszość kurdyjska); izolowany przez społeczność międzynarodową - ob. subwencjonowany przez USA i zaopatrywany w żywność przez międzynar. pomoc humanitarną; przem. i infrastruktura komunalna w trakcie odbudowy.
DŻAZIRA, AL-, KARMACI, ERIDU, DIWANIJA, AD-, CHAFADŻI, KALAAT SZIRKAT, BASRA, KALCHU, AKARKUF, HILLA- Irak, (Republika Iracka)
- na Irak, ‘na pewno’
- pakt bagdadzki, układ wojsk. zawarty...