LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 94% Metysi, 3% Indianie (Guarani), 2% biali, 1% Azjaci, gł. Japończycy i Koreańczycy; gęstość zaludnienia 14 osób/km2 (97% ludności zamieszkuje tereny na wschód od doliny rz. P.; obszary płn.-zach. nieomal bezludne); w miastach - ok. 48% ludności; wysoki przyrost naturalny - 32‰ (1980-90); przeciętna dł. życia: mężczyźni - 65 lat, kobiety - 69 lat; wyznania: 96% katolicy, 2% protestanci, 2% inni, gł. mennonici.
USTRÓJ. Republika; na podstawie konstytucji z 1992 głową państwa i szefem rządu prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na 5 lat (w podobnym trybie powoływany jest wiceprezydent); władza ustawodawcza w rękach dwuizbowego Kongresu, złożonego z Izby Deputowanych (80 czł.) i Senatu (45 czł.), wybieranego na 5 lat; pod względem adm. kraj dzieli się na 19 departamentów i dystrykt stołeczny (Asunción).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. nizinne; część zach. kraju (ok. 60% pow.) zajmuje aluwialna równina Chaco Boreal (część krainy Gran Chaco), dochodząca do przedgórza Andów (ok. 500 m wys.), pokryta żwirami, piaskami, mułami; przez środek kraju przebiega rozległa dolina rz. Paragwaj, płynącej południkowo; część wsch. zajmuje płd.-zach. kraniec Wyż. Brazylijskiej, obramowany od wschodu doliną rz. Parany (która na znacznej dł. stanowi granicę z Brazylią i Argentyną); klimat zwrotnikowy, kontynentalny, suchy na płn. zachodzie, wilgotny na płn. wschodzie; charakterystyczne upalne lato (średnia temp. stycznia 27-29C) i łagodna zima (średnia temp. lipca ok. 17C); średni roczny opad na płn. zachodzie 500-700 mm, na płd. wschodzie do 2000 mm; gł. rzeki: Paragwaj i Parana; na obszarze Chaco Boreal, gdzie odpływ powierzchniowy wód jest niewielki, Paragwaj i jego prawobrzeżne dopływy (Pilcomayo, Negro, Monte Lindo, Verde) tworzą liczne meandry, częste są również błota, bagna i rozlewiska, niekiedy zasolone; podobny krajobraz w widłach Paragwaju i Parany; najw. jez. na płd.: Ypoá (pow. 260 km2) i Ypacaraí; lasy zajmują 37% pow., na równinie Chaco Boreal suche, z krzewiastymi zaroślami, w dolinach rzek podzwrotnikowe, wiecznie zielone; nadto roślinność sawannowa, bagienna i solniskowa.
GOSPODARKA. Kraj rozwijający się, drugi pod względem ubóstwa w Ameryce Ł.; 32% ludności żyje poniżej progu ubóstwa; bezrobocie wynosi 11% (2007); P. ma najmniejsze w regionie nakłady na edukację, opiekę zdrowotną i społeczną; po kryzysie gosp. lat 1999-2002 okres wzrostu PKB w granicach 2,5-5 %; dużym problemem jest korupcja, a także zorganizowana przestępczość, przemyt i pranie pieniędzy; latyfundialna struktura własności ziemi (w rękach 3% właścicieli znajduje się 80% użytków rolnych); podstawą gospodarki ekstensywna hodowla bydła (ponad 8 mln sztuk); nadto owiec, koni, trzody chlewnej; grunty orne i sady zajmują zaledwie 6% areału, reszta to łąki i pastwiska; uprawa kukurydzy, bawełny i soi (III największy eksporter świata), w mniejszym wymiarze ryżu, pszenicy, trzciny cukrowej, fasoli, bobu, grochu, manioku, batatów, owoców cytrusowych, ananasów, mate, pomidorów, cebuli; eksploatacja lasów, gł. drzewa kebraczo; znaczne, nie eksploatowane zasoby rud żelaza, miedzi, manganu i uranu; niewielkie wydobycie soli kam., wapieni i gipsu; przemysł gł. spożywczy (rozwinięty zwł. mięsny, olejarski, cukrowniczy, gorzelniany, przetwórstwa mate); nadto niewielki garbarski, drzewny, włókienniczy oraz farmaceutyczny i maszyn elektrycznych; większość przedsiębiorstw stanowią małe firmy (także jednoosobowa działalność gospodarcza) – tylko 4% pracowników pracuje w firmach zatrudniających powyżej 50 osób; sieć komunikacyjna słaba, niespełna 500 km linii kolejowych i 27 tys. km dróg kołowych, w tym 9% o nawierzchni utwardzonej; przez P. przechodzi odgałęzienie Drogi Panamerykańskiej łączące Asunción z Boliwią i Brazylią; 2 lotniska międzynarodowe w Asunción i Ciudad del Este; spore znaczenie transportu jucznego i rzecznego; gł. porty rzeczne: Asunción i Concepción nad rzeką Paragwaj oraz Encarnación i Ciudad del Este nad Paraną; gł. instytucje naukowe: Akad. Paragwajska (zał. 1927) i 2 uniw. w Asunción.
HISTORIA. Terytorium zamieszkane początkowo przez Indian z plemion Guarani, osiadłych wzdłuż doliny rz. Parany; w pocz. XVI w. opanowane przez Hiszpanów, którzy 1537 założyli Asunción; formalnie od 1544 w wicekrólestwie Peru, praktycznie wyłączny teren misji jezuickich, które w ramach akcji chrystianizacyjnej (do kasaty zakonu, 1767) sprawowały również władzę świecką, zakładając specjalne osiedla dla tubylców (tzw. redukcje paragwajskie); 1776 włączony do królestwa La Plata; 1811-13 wybuch powstania antyhiszpańskiego w Asunción, zwieńczony ogłoszeniem niepodległości i proklamowaniem republiki P. (nie uznawanej przez blisko pół wieku przez Brazylię i Argentynę); po wyzwoleniu okres rozkwitu gosp., w polityce wewn. interesujący eksperyment społeczeństwa egalitarnego, połączony z likwidacją niewolnictwa (1842) i misji religijnych (1848); 1864-70 przegrana wojna z Argentyną, Brazylią i Urugwajem o swobodny dostęp do portów morskich przyniosła utratę 2/3 ludności oraz znacznej części terytorium, okupację kraju do 1876 przez Argentynę i Brazylię, wysokie kontrybucje wojenne; P. pogrążył się w chaosie i anarchii; uzależniony od obcych kapitałów napływających pod koniec XIX w.; 1932-35 wojna z Boliwią o sporne od dawna tereny Gran Chaco, na których odkryto złoża ropy naft., zakończona zwycięstwem P., który uzyskał 3/4 spornego obszaru; umocniło to znaczenie armii, która sympatyzowała z państwami osi podczas II woj. świat. (dopiero II 1945 P. pod silnym naciskiem amer. wypowiedział wojnę Niemcom i Japonii); zaowocowało to z jednej strony napływem emigrantów niem. i ich kapitałów po wojnie, a z drugiej nasileniem się wpływów amer., które umocnił 1954 przewrót wojskowy gen. Alfredo Stroessnera; początkowa liberalizacja polityki, gwarancje dla inwestycji zagranicznych przyniosły wzrost gospodarczy; 1963 przeprowadzono reformę rolną, nie naruszając jednak wielkiej własności ziemskiej; 1967 na mocy nowej konstytucji do parlamentu weszły partie opozycyjne; sporo zmian miało jednak charakter pozorny, w kraju utrzymywano stan wyjątkowy, opozycję prześladowano, powstała partyzantka antyrządowa, a do sił przeciwnych Stroessnerowi dołączył w l. 60. Kościół; manipulacje wyborcze pozwoliły na utrzymanie się reżimu Stroessnera przez 7 kadencji (35 lat); 1989 wojskowy zamach stanu gen. A. Rodrigueza przywrócił rządy demokratyczne, nadał nową konstytucję; 1991 w Asunción podpisano traktat, zw. Mercosur, o utworzeniu 1994-95 wspólnego rynku Argentyny, Brazylii, P. i Urugwaju; od 1993 prezydentem J.C. Wasmosy, 1996 obalony, prezydentem R. Cubas, wkrótce skompromitowany udziałem w praniu brudnych pieniędzy i morderstwie wiceprezydenta; od 1999 prezydentem L.A. Gonzáles Macchi (z partii Colorado); na przeszkodzie procesowi stabilizacji stoi wysoki poziom bezrobocia, nędza mieszkańców wsi, słaby dopływ kapitałów zagr., wreszcie polit. działalność. gen. Lino Oviedo - populistycznego demagoga, który 1996, 2000 i 2002 przeprowadził nieudane próby zamachu stanu (ob. przebywa w Brazylii, ścigany listem gończym Paragwaju); realizowane przez Macchiego reformy gospodarcze i próby odpolitycznienia armii zostały zahamowane 2002 falą demonstracji organizowanych przez opozycję, zaś parlament wszczął 2002 procedurę odwołania Macchiego ze stanowiska, zarzucając mu udział w serii afer korupcyjnych oraz zwalczanie opozycji z naruszaniem praw człowieka; IV 2003 wybory prezydenckie wygrywa Nicanor Duarte Frutos z Partii Colorado, wobec b. prezydenta Macchi zostaje wszczęte postępowanie karne (w 2006 został skazany na 6 lat więzienia za nielegalne transakcje bankowe); IV 2004 wybuch fali protestów na wsi – pracownicy rolni domagali się redystrybucji ziemi; IX 2004 córka b. prezydenta Raula Cubasa – Cecilia - zostaje porwana, jej ciało zostało odnalezione w II 2005; IV 2008 wybory prezydenckie wygrywa kandydat lewicowego Patriotycznego Sojuszu na Rzecz Zmiany, b. biskup San Pedro Fernando Lugo, odsuwając od władzy rządzącą od 62 lat Partię Colorado; państwo czł. ONZ, OPA, SELA, ALADI(stowarzyszenie na rzecz integracji Ameryki Łac.).
Bermejo, FTAA, AMERYKA ŁACIŃSKA, CHACO, ZJEDOCZONE PROWINCJE LA PLATY, ALADI, WASMOSY MONTI, ITAIPÚ, FEBRERISTAS, SALTA