(od starofrancuskiego: bougette = woreczek) plany finansowe, w których ujmowane są dochody i wydatki państwa, wspólnoty terytorialnej, przedsiębiorstwa, a nawet jednej osoby. B. państwa jest zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków państwa w skali roku przygotowywany przez rząd, zatwierdzany przez parlament (w Polsce także przez prezydenta); gł. źródłem dochodów budżetowych państwa jest opodatkowanie dochodów osób fizycznych i prawnych, podatki pośrednie naliczane od sprzedawanych towarów i usług (VAT), a także opłaty skarbowe, cła, akcyza, odsetki i dywidendy od kapitału zainwestowanego w przedsiębiorstwach oraz zysk z operacji banku centralnego. Jeżeli przewidywane dochody państwa nie pokrywają przewidywanych wydatków, wówczas państwo zaciąga dług finansowany poprzez emisję i sprzedaż obligacji, kredyt z banku centralnego lub zagraniczny; struktura wydatków budżetowych odzwierciedla zakres działalności państwa; obejmuje zazwyczaj koszty administracji publicznej, oświaty, ochrony zdrowia, organów porządku publicznego i obronności, nauki i kultury; B. państwa jest sporządzany i uchwalany wg szczegółowej klasyfikacji, określającej organy odpowiedzialne za pobieranie dochodów i uprawnione do dokonywania wydatków; parlament zatwierdza roczne sprawozdania z wykonania budżetu (zamknięcia rachunków budżetowych), co stanowi podstawę do udzielenia absolutorium organom wykonującym budżet; w przypadku, gdy budżet nie zostanie uchwalony przed początkiem roku budżetowego, parlament uchwala prowizorium budżetowe (zazwyczaj kwartalne), które jest podstawą prowadzenia gospodarki budżetowej do czasu uchwalenia budżetu. Geneza b. państwa sięga okresu średniowiecza i wiąże się z walką o władzę pomiędzy monarchą a przedstawicielstwem stanowym, które uzależniało nakładanie podatków od swojej zgody (np. w Anglii - 1215, Wielka Karta Wolności, w Polsce - 1374, przywileje koszyckie); aby uzasadnić wzrost obciążeń podatkowych, monarcha polecał sporządzać zestawienia wykazujące przeznaczenie wydatków i źródła ich pokrycia; pierwsze takie zestawienia powstały w Anglii, Polsce i Francji w XVI w., służyły także uporządkowaniu gospodarki skarbu państwa. Zasady współczesnego b. państwa opracowano ostatecznie 1688 w Anglii (w Polsce - 1768); w ciągu XIX w. sporządzanie b. państwa stało się zasadą powszechnie obowiązującą w świecie.
BUDŻET
Pojęcia i teorie ekonomiczne
NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI, BUDŻETOWY DEFICYT, BUDŻETOWE PRAWO, INFLACJA, PAŃSTWO DOBROBYTU, PRELIMINARZ, ABSOLUTORIUM, JUPPÉ, SKARBOWOŚĆ, KREDYT BUDŻETOWY