WALKA PARTYZANCKA NA ZIEMIACH POLSKICH 1939-45

jedna z podstawowych form ruchu oporu przeciwko okupantowi hitler. (w końcowym okresie wojny i po niej przez część organizacji niepodległościowych skierowana także przeciw władzom i organom radzieckim na zajmowanych przez nie terenach), prowadzona przez siły zbrojne większości organizacji konspiracyjnych, niezależnie od ich orientacji polit.; za pierwsze akcje partyzanckie uznaje się działania rozproszonych po klęsce wrześniowej 1939 oddziałów regularnego WP od jesieni 1939 do wiosny 1940 (Hubalczycy mjra J. Dobrzańskiego, inne grupy podobnego rodzaju); rozwój działalności partyzanckiej następował od 1942, po staniu się ziem polskich zapleczem frontu radziecko-niem.; gł. cele walki: 1. dezorganizacja transportu hitler., kolejowego i drogowego, 2. niszczenie potencjału ekon. hitlerowców i ochrona majątku nar. przed rozgrabieniem i wywózką (przeciwdziałanie wywożeniu na roboty do Niemiec, utrudnianie zbierania kontyngentów żywnościowych i ich przejmowanie, znane jako "walka o chleb", sabotaż fabryczny), 3. ochrona ludności przed terrorem okupanta (utrudnianie wysiedleń z Zamojszczyzny, samoobrona Polaków na Wołyniu, uwalnianie więźniów, ratowanie Żydów, likwidacja konfidentów), 4. niszczenie żywej siły nieprzyjaciela w toku bitew, potyczek, zamachów i zasadzek; w połowie 1943 Niemcy uznali teren Generalnej Guberni oraz okręg białostocki za obszar wojny partyzanckiej i zmuszeni byli skierować do akcji nie tylko siły policyjne, lecz i liczne dywizje Wehrmachtu; akcje pol. podziemia obejmowały zarówno znaczną część terytorium Generalnej Guberni (zwł. lasy parczewskie i janowskie, Puszczę Kampinoską, "Republikę Pińczowską" na Kielecczyźnie, Podhale i Beskidy), jak też ziemie włączone do Rzeszy i kresy wsch. II Rzeczypospolitej; polski ruch partyzancki dorównywał co do skali działań i liczebności radzieckiemu i jugosłowiańskiemu, należąc do największych w ujarzmionej Europie; szczególne nasilenie starć przypada na rok 1944, kiedy partyzantka lewicowa usiłowała dywersjami wspomóc zbliżającą się Armię Czerwoną, zaś ugrupowania prolondyńskie realizowały plan , polegający na wzniecaniu powstań na najbliższym zapleczu frontu, aby ustanowić administrację związaną z rządem emigracyjnym; poczynania te kończyły się jednak albo niszczącymi klęskami w obliczu przewagi hitler. i bierności radzieckiej (powstanie w-wskie), albo były likwidowane przez radzieckie organa bezpieczeństwa (internowanie wileńskich akowców, uczestników operacji "Ostra Brama"); po przejściu frontów i przez pewien czas po wojnie niektóre organizacje i formacje pozostawały w konspiracji i prowadziły działania zbrojne przeciw wojskom radzieckim i nowej władzy w kraju (NSZ, WiN).