szyicka dynastia kalifów muzułmańskich, panująca w płn. Afryce 909-1171 (w Egipcie 969-1171); założona przez Obejda Allaha, który posługując się fanatyczną doktryną szyityzmu (wiara w wyłączne prawo do królowania mającego zbawić świat proroka Mahdiego), przy pomocy arabskich i berberyjskich plemion podporządkował sobie całą Afrykę Płn. (prócz Maroka), obwołując się kalifem i mahdim; ok. 920 zbudował stolicę Mahdiję; 969 kolejny kalif z dynastii F., al-Muizz opanował Egipt, stolicą całego państwa został wówczas Kair; F. podbili Syrię, Palestynę i Hidżaz; na początku drugiego tysiąclecia zaczęli tracić na znaczeniu, wypierani przez Turków seldżuckich; próby sojuszu przeciw nim z krzyżowcami nie powiodły się; krzyżowcy wyparli F. z Palestyny (1099 zdobycie Jerozolimy), co oznaczało kres potęgi dynastii; jej upadek pogłębiły walki wewnętrzne w Egipcie; ostatni kalif z dynastii, F. al-Aid został zdetronizowany przez Salah ad-Dina (Saladyna), założyciela dynastii Ajjubidów. Rządy F. do ok. 1100 charakteryzowała dobra organizacja administracji i finansów, rozwój handlu zagr., opieka nad kulturą i sztuką; powstały wówczas liczne arcydzieła architektury, wspaniałe pałace i świątynie, m.in.: meczet al-Azhar, akademia Dar al-ilm w Kairze ze wspaniałą biblioteką, już wówczas dostępną dla każdego.
FEZ, AJJUBIDZZI, ZIRYDZI, KAIRUAN, ABD AR-RAHMAN III, TRYPOLIS, SYRIA, SALAH AD-DIN, EGIPT, IBADYCI