stanowe przywileje rycerstwa, a następnie szlachty, których nadawanie w Polsce zapoczątkował w 1228 Władysław Laskonogi (przywilej w Cieni). Największe znaczenie miały przywileje generalne, tzn. obejmujące cały kraj. Najważniejsze z nich to: 1. koszycki, stanowił podstawę praw polit. stanu szlacheckiego, wydany przez Ludwika Węgierskiego w Koszycach w 1374 w zamian za zgodę szlachty na dziedziczenie tronu polskiego przez jedną z jego córek (nie miał syna), szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i utrzymywania zamków, z płacenia podatków z wyjątkiem 2 groszy poradlnego z łanu chłopskiego. Każdy nadzwyczajny podatek uzależniony został od zgody szlachty; 2. czerwiński z 1422 wydany w Czerwińsku, w którym Władysław Jagiełło zobowiązywał się nie konfiskować dóbr szlachty bez wyroku sądu i zakazywał łączenia w jednym ręku stanowisk sędziego ziemskiego i starosty; 3. jedlneńsko-krakowski nadany przez Władysława Jagiełłę w 1430 i 1433 szlachcie i duchowieństwu; w zamian za zgodę na dziedziczenie tronu pol. przez któregoś z jego synów potwierdzał zasadę neminem captivabimus, tzn. gwarancję nietykalności osobistej i majątkowej szlachty (zabraniał uwięzienia i karania szlachcica bez wyroku sądu); ponadto dostęp do wyższych stanowisk kościelnych zarezerwowano dla szlachty; 4. nieszawski (p. cerkwicko-nieszawski) nadany szlachcie przez Kazimierza Jagiellończyka w obozie wojskowym pod Cerkwicą w 1454 ( wojna trzynastoletnia). Szlachta otrzymała zobowiązanie króla, że nie ogłosi nowych praw i podatków oraz nie zwoła pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich; 5. piotrkowski z 1496 wydany przez króla Jana Olbrachta i sejm walny w Piotrkowie Trybunalskim w związku z wyprawą na Wołoszczyznę. W praktyce przywiązał chłopów do ziemi (do miasta mógł odejść tylko jeden chłop z całej wsi rocznie, a spośród synów chłopskich tylko jeden mógł opuścić pracę na roli); zakazywał mieszczanom nabywania dóbr ziemskich, gwarantował szlachcie wyłączność dostępu do urzędów; 6. konstytucja Nihil novi 1505. P. sz. istotnie ograniczały władzę królewską, zwiększając przewagę szlachty w Rzeczypospolitej, co doprowadziło do ukształtowania się systemu demokracji szlacheckiej.
- DEMOKRACJA SZLACHECKA, ustrój Rzeczypospolitej...
- demokracja szlachecka, ustrój polityczny w...
- CZERWIŃSKI PRZYWILEJ, nadany 1422 szlachcie...