strajki i wystąpienia zbrojne przeciwko caratowi i pozostałościom feudalnym w ustroju Rosji; początek w czasie wojny ros.-jap., która wykazała niesprawność systemu władzy w imperium oraz pogłębiła konflikty społ.; bezpośrednią przyczyną była 22 I 1905 masakra robotników w Petersburgu udających się z petycją do cara (krwawa niedziela); jej następstwem były strajki i demonstracje uliczne we wszystkich większych miastach środk. Rosji, Białorusi, Łotwy, Gruzji, Syberii i Król. Pol., w których w pierwszych miesiącach 1905 wzięło udział ok. 800 tys. ludzi; w późniejszym okresie nasiliły się zamachy terrorystyczne przeciwko wysokim urzędnikom adm. carskiej (m.in. VI 1905 zginął w Moskwie jej gubernator, ks. Sergiusz, stryj cara Mikołaja II); latem 1905 wrzenie ogarnęło wieś ros., zaś po klęsce Rosji w wojnie z Japonią - także armię i flotę (najsłynniejszy z buntów nastąpił na pancerniku ); 6 VIII 1905 car ogłosił manifest zw. bułyginowskim, na mocy którego miała być wybrana Duma Państwowa (parlament), o charakterze jednak tylko doradczym i kompetencjach nieporównanie mniejszych niż żądali tego zarówno socjaliści, jak antycarska opozycja prawicowa; 15-18 X całą Rosję ogarnął strajk generalny; pod jego wpływem Mikołaj II zgodził się na ustępstwa wydając Manifest październikowy, rozszerzający swobody obywatelskie oraz uznający Dumę za władzę ustawodawczą w państwie; mimo zapowiadanych reform Rosję ogarnęła fala anarchii i przemocy; frakcja szowinistów ros. organizowała pogromy Żydów oraz Ormian, a także teorrorystyczne zamachy na działaczy rewolucyjnych; struktury nowego ładu państwowego organizowali gł. liberałowie i demokraci, akceptujący zakres reform przewidziany przez Manifest; rewolucjoniści (socjaliści, bolszewicy, anarchiści) przystąpili do tworzenia Rad Delegatów Robotniczych oraz zbrojnych wystąpień w miastach (najgwałtowniejsze w Moskwie 22-31 XII 1905), krwawo tłumionych przez władze, które wprowadziły na przełomie 1905 i 1906 stan wyjątkowy w rejonach zagrożonych anarchią; I Dumę, wybraną II 1906, rozwiązano VII 1906, co wywołało kolejną falę wystąpień w całej Rosji (liczbę uczestników demonstracji, strajków i zajść ulicznych ocenia się na przeszło 1 mln), na stronę rewolucjonistów przechodziły też całe oddziały armii i załogi okrętów wojennych; nasiliły się także zamachy bombowe rewolucyjnych socjalistów (m.in. bombę wrzucono do willi premiera i ministra spraw wewn. P.A. Stołypina); pod wpływem tych wydarzeń władze powołały doraźne sądy wojskowe, które ferowały wyłącznie wyroki śmierci na organizatorów zaburzeń (do końca roku skazano blisko 1 tys. osób); kolejną, II Dumę Państwową P.A. Stołypin rozwiązał VI 1907; moment ten jest uznawany za ostateczny kres rewolucji.
STOŁYPIN, KATAJEW, NOWOROSYJSK, TOMSKI, STALIN, REWOLUCJA 1905-07 NA ZIEMIACH POLSKICH, LITWINOW, ANARCHIZM, ŁUNACZARSKI, CZERWONA GWARDIA
- rewolucja 1905-07 w Rosji, rewolucja wywołana kryzysem...
- REWOLUCJA 1905-07 NA ZIEMIACH POLSKICH, ze względu na zasięg,...
- LIKWIDATORZY, prawicowe skrzydło...