(1629-96)
król Polski od 1674, syn Jakuba, wojewody ruskiego; od 1648 uczestnik wojen z Tatarami, Kozakami, Moskwą, Turcją, Szwecją; 1665 zawarł małżeństwo z Marią Kazimierą, zw. Marysieńką - dwórką Ludwiki Marii, królowej Polski, wdową po J. Zamoyskim - co związało go ze stronnictwem dworskim; podczas rokoszu Lubomirskiego czynnie poparł króla; 1665 mianowany marszałkiem wielkim koronnym, rok później hetmanem polnym, a po zwycięstwie 1667 pod Podhajcami hetmanem wielkim koronnym; po abdykacji Jana II Kazimierza przewodził stronnictwu profrancuskiemu, przeciwnemu elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego (konfederacja szczebrzeszyńska); 1672 nie powstrzymał najazdu tureckiego i musiał pogodzić się z treścią traktatu buczackiego, określanego jako "hańbiący" dla Polski; 1673 odniósł zwycięstwo nad wojskami tureckimi pod Chocimiem, co utorowało mu, po śmierci Wiśniowieckiego, drogę do tronu polskiego. Uznawany za jednego z największych w historii polskich monarchów, odznaczał się umiejętnością prowadzenia gry dyplomatycznej, a zarazem odwagą i konsekwencją; starał się wzmocnić pozycję króla, ograniczając samowolę magnaterii. Próbował zmienić orientację pol. polityki zagranicznej poprzez zawarcie pokoju z Turcją, poprawę stosunków z Rosją i wspólne wystąpienie z Francją i Szwecją przeciwko Brandenburgii; miało to prowadzić do odebrania Prus Książęcych (traktat jaworowski); spotkał się jednak z silnym oporem magnaterii i odstąpił od tych zamierzeń. 1683 zawarł przymierze z Austrią i rozgromił oblegające Wiedeń wojska tureckie; tzw. odsiecz wiedeńska, której rzeczywiste znaczenie militarne było kwestią dyskusyjną, miała jednak duże znaczenie moralne, przywracające wojsku polskiemu poczucie siły; wiktorii wiedeńskiej nadano także duże znaczenie religijne: miała ona potwierdzać rolę Polski jako "przedmurza chrześcijańskiej Europy". J.S. kontynuował walki z Turcją w ramach Ligi Świętej; 1686 zawarł z Rosją pokój wieczysty (tzw. pokój Grzymułtowskiego). J.S. był mecenasem sztuki (budowa Wilanowa), chętnie widywał w swoim otoczeniu artystów; zbiór jego listów do żony jest doskonałym dokumentem obyczajowym oraz biograficznym, dowodzi także, że królowa starała się wpływać na politykę prowadzoną przez męża.
CIESZANÓW, SCHULTZ-SZULECKI, VENI, VIDI, VICI, SAPIEHA, WIŚNIOWIECKI, DENHOFF Jerzy Albrecht, SOBIESKI, JAWORÓW, DENHOFF Ernest, BERDYSZ
- Jan III Sobieski, (1629-1696)
- SOBIESKI, Jan III
- Jabłoński Stanisław Jan, (1634-1702)