Jan (1542-1605)
mąż stanu, kanclerz (od 1578) i hetman wielki (od 1581) koronny; pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej (ojciec był kasztelanem chełmskim), studiował w Paryżu, kalwińskim Strasburgu i w Padwie (był tam rektorem – funkcję tę na ogół sprawowali studenci); po powrocie został sekretarzem królewskim; postacią znaną w kraju stał się podczas bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta: brał udział w redagowaniu praw regulujących zasady elekcji i w poselstwie do Paryża po Henryka Walezego. Podczas drugiej elekcji jeden z przywódców stronnictwa szlacheckiego, przeciwnego popieranym przez senatorów kandydaturom Habsburgów, które doprowadziło do wyboru Stefana Batorego (początkowo najmniej liczącego się kandydata) – formalnie jako króla-małżonka Anny Jagiellonki. Za jego panowania zrobił ogromną karierę (1576 podkanclerzy, 1578 kanclerz, 1581 hetman wielki) i zdobył fortunę, pozycję umocnił małżeństwem z bratanicą króla Gryzeldą Batorówną; architekt polityki wschodniej Rzeczpospolitej, wyróżnił się podczas wyprawy pskowskiej 1581-82. Podczas elekcji 1586 poparł Zygmunta Wazę, pokonując pod Byczyną wojska jego kontrkandydata, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga; rychło jednak przeszedł do opozycji wobec monarchy, zwł. po ujawnieniu (1592) jego planów oddania Habsburgom tronu w Polsce w zamian za pomoc w odzyskaniu korony szwedzkiej; wbrew królowi podjął nieudaną próbę zhołdowania Mołdawii (1595) i Wołoszczyzny (1600); 1601-02 dowodził podczas wojny ze Szwedami o Inflanty. Utworzył ordynację (majątek niepodzielny) zamojską, zał. miasto Zamość (lokacja 1580) i ufundował w nim Akademię (1595).
OSTRORÓG, ŻÓŁKIEWSKI, KOCHANOWSKI, ZAMOŚĆ, STRUBICZ, ZBOROWSKI, STEFAN BATORY, POLSKA. HISTORIA. BEZKRÓLEWIE PO ŚMIERCI ZYGMUNTA AUGUSTA, JAN III SOBIESKI, OPALIŃSKI