drobni wytwórcy rolni, prowadzący samodzielną gospodarkę typu rodzinnego; położenie ch. i rola, jaką odgrywają w społeczeństwie, różnicują się w rozmaitych okresach historycznych; stały pozostaje fakt pracy na roli, wraz z rodzinami i z pomocą własnych narzędzi. Powstanie ch. jako stanu wiąże się z rozkładem wspólnoty pierwotnej i powstawaniem feudalnych stosunków produkcji; w strukturze społeczeństw feudalnych stanowili obok szlachty i duchowieństwa jedną z podstawowych klas; u schyłku feudalizmu i w początkach kapitalizmu ch. stają się bądź warstwą społ., bądź kategorią społ.-zawodową o zróżnicowanej pozycji ekonomicznej, niemniej łączą ich nadal warunki bytowania, warunki pracy oraz akceptacja tradycyjnych obyczajów, norm i wzorów kulturowych. W społeczeństwach starożytnych ch. nie odgrywają poważniejszej roli wobec taniej niewolniczej siły roboczej; kryzys sposobu produkcji opartego na niewolnictwie powoduje rozwój warstwy chłopskiej, przyśpieszony rozkładem pierwotnej wspólnoty rodowej (IV w.); feudalizm spowodował - po krótkim okresie wolności - popadanie ch. w poddaństwo (X w.), które w Europie Zach. uległo likwidacji w XIII-XVIII w. (w Niemczech w okresie wojen napoleońskich; w Europie Wsch. w 2. poł. XIX w.); wraz z rozwojem gospodarki przemysłowej znaczenie chłopów malało i spadał także udział rolnictwa w zatrudnieniu - z kilkudziesięciu do kilku procent; gospodarka chłopska ustąpiłą miejsca b. wydajnej gospodarce farmerskiej. Na ziemiach pol. w X w. wolni ch. (smardowie) stanowili większość ludności; obarczeni byli jedynie świadczeniami na rzecz państwa; poddaństwo wobec księcia, Kościoła, możnych, rycerzy pojawiło się w XI-XII w.; od XV w. wraz z rozwojem folwarku opartego na pańszczyźnie sytucja ch. uległa dalszemu pogorszeniu; w XVIII w. próbowano wprowadzić połowiczne reformy (oczynszowanie); problem ch. usiłowały rozwiązać ugrupowania radykalno-demokratyczne (rewolucja 1794, 1846, manifest uwłaszczeniowy rządu powstańczego 1863); po uwłaszczeniu (zabór pruski 1811-65, ros. 1864, austriacki 1848) procesy przechodzenia na kapitalistyczne formy gospodarki wiejskiej uwidoczniły się najbardziej w zaborze pruskim; w końcu XIX w. nastąpił intensywny rozwój ruchu ch. (partie i stronnictwa polit., organizacje samopomocowe i samokształceniowe oraz kulturalne); w Polsce miedzywojennej 75% ludności żyło na wsi; 1920 i 1925 starano się przeprowadzić reformę rolną, jednak jej efekty były niewielkie; nie zlikwidowano przeludnienia wsi, ani niskiego poziomu gospodarki; powszechna stała się (trwająca od poł. XIX w.) sezonowa lub stała emigracja zarobkowa ch. do innych krajów. Okupacja niem. w czasie II woj. świat. spowodowała wyniszczenie pol. wsi (kontyngenty, masowe egzekucje, rekwizycje, przesiedlenia); reakcją ch. był udział w ruchu oporu (np. w Batalionach Chłopskich, AL, AK); 1944 na mocy dekretu PKWN przeprowadzono reformę rolną polegającą na uwłaszczeniu ch. z ziemi odebranej tzw. obszarnikom; polityka władz komunistycznych nie zlikwidowała jednak wielu problemów pol. wsi, chociaż prowadziła także do awansu polit. i społecznego ch.; przymusowa kolektywizacja, zniszczenie wiejskiego ruchu spółdzielczego, tworzenie państwowych gospodarstw rolnych, likwidacja tzw. gospodarstw kułackich - antagonizowała wieś prowadząc do licznych napięć; w końcu lat 80. zagwarantowano ch. nienaruszalność ich prawa do ziemi; polityka rolna w III RP zmierza do ograniczenia zatrudnienia w rolnictwie, dostosowania go do standardów eur. i przekształcenia w gospodarkę farmerską.
AGRARYZM, DRZYMAŁA Michał
- chłop, kawał chłopa, dogadać...
- Chłopi, cykl powieściowy W.(...)
- chłop-robotnik, ( albo : chłoporobotnik...