jedna z gł. w dziejach świata formacji społeczno-gospodarczych, ustrój społ., którego podstawę stanowi prywatna własność i swoboda dysponowania nią, a także wolność osobista i swoboda zawierania umów. Podstawową kategorią ekon. jest kapitał (pojęcie to obejmuje środki finansowe, budynki, maszyny, teren, środki transportu i technologie), którego właściciele dążą do realizacji maksymalnego zysku w warunkach gospodarki rynkowej, opartej na masowej produkcji dla wielkich rynków zbytu. Pocz. kapitalizmu w Europie wiązał się z: powstaniem masowego rynku zbytu na produkty pierwszej potrzeby (wędrówka do miast chłopów rugowanych z ziemi), wielkimi odkryciami geograficznymi w XVI-XVII w. (nowe rynki zbytu i bazy surowcowe), głębokimi przemianami kulturowymi (humanizm, renesans, reformacja), wykorzystaniem w produkcji przemysłowej wynalazków pozwalających produkować szybko, dużo i tanio. W okresie wczesnego kapitalizmu decydującą rolę odgrywał handel (merkantylizm). Pragnąc przyspieszenia i zwiększenia produkcji towarów poszukiwanych w kraju i w koloniach, kupcy inwestowali w produkcję manufakturową; potrzeba szybkiego wzrostu produkcji skłaniała do budowy zakładów wielkoprzemysłowych, wykorzystujących wynalazki techniki (rewolucja przemysłowa). W XVII i pocz. XVIII w. nowa klasa przedsiębiorców (kapitalistów) chętnie korzystała z protekcjonizmu i interwencjonizmu państwa, które gwarantowało jej wyłączność (monopole) i ochronę celną, utrzymując w zamian wysokie podatki. W 2. poł. XVIII w. nadmierna opieka państwa hamowała już działania przedsiębiorców, zaczęły się więc nasilać żądania swobody gospodarowania (liberalizm). Koniec XVIII w. cechowała już powszechna liberalizacja działań gospodarczych, która sprzyjała rozwojowi k. wolnokonkurencyjnego. Pod koniec XIX w. jako efekt szybkiej koncentracji kapitału rozpoczął się okres monopolizacji, następującej poprzez rozwój zrzeszeń kapitalistycznych (spółki akcyjne, kartele, trusty), które wypierały z rynku jednosobowe i rodzinne przedsiębiorstwa. W k. monopolistycznym tworzyły się wielkie ponadnarodowe zrzeszenia mogące kontrolować światowy rynek. Problemy zbytu, które pojawiły się w latach 20., doprowadziły do wybuchu wielkiego kryzysu (1929-33). Nastąpiło wówczas gwałtowne załamanie koniunktury, w rezultacie czego drastycznie ograniczono produkcję i zatrudnienie. Masowe bezrobocie, powodujące poważne niepokoje społeczne, skłoniło rządy wielu państw do interwencji w sferę gospodarki (k. państwowy). Podjęto działania mające ograniczyć negatywne skutki cykliczności rozwoju i stworzyć osłonę socjalną dla grup najbardziej poszkodowanych w czasie kryzysu (zasiłki, renty, zapomogi). Ostatnie pięćdziesięciolecie przyniosło ponowny nawrót tendencji do liberalizacji zasad wymiany towarowej oraz do tworzenia stref wolnego handlu i łączenia się państwa w ugrupowania gospodarcze (Unia Europejska, NAFTA, projektowana Unia Afrykańska i szereg innych).
- kapitalizm, ekonomia kapitalizmu,...
- kapitalizm, system ekonomiczny oparty...
- kapitalizm, system ekon., w tzw.(...)