końcowy okres epoki kamienia ok. 7700 do 2000 p.n.e.; (w Polsce 4500-1700 p.n.e.), stanowiący przejście do epoki brązu; zw. także epoką kamienia gładzonego (od nowych metod jego obróbki: gładzenie, wiercenie otworów); charakteryzował się istotnymi zmianami w trybie życia społeczności ludzkich: rozwojem osiadłego trybu życia, wytwarzaniem kamiennych narzędzi i wypalanych naczyń glinianych, na ogół z rozwiniętą ornamentyką, powstaniem rolnictwa (żarowo-kopieniackiego), hodowli, tkactwa na krosnach stojących; w n. rozwinęła się również dalekosiężna wymiana towarowa. Kulty religijne okresu n. obejmowały cześć oddawaną Wielkiej Matce i Słońcu; wykopaliska świadczą o prawdopodobnym istnieniu kanibalizmu rytualnego i ofiar z ludzi; groby szkieletowe, rzadko ciałopalne; osiedla na terenach Polski (pow. 6-12 ha) miały charakter obronny; powstały pierwsze wspólnoty państwowe nad Tygrysem i Eufratem (Mezopotamia), nad Nilem (Egipt) i Indusem. Płn. część Europy zamieszkiwały ludy należące do kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej, pozostałe obszary podzielone między wpływy pięciu typów kultur: 1. część Półwyspu Apenińskiego, Bałkany, po dolny Dniepr - wpływy bliskowsch. (duże osiedla, plastyka figuralna, ceramika z barwną ornamentyką); 2. dolina Dunaju - rdzennie europejskie ludy rolnicze; 3. płn. obszary Europy Środk. - kultura pucharów lejkowatych; 4. zach. Europa - kultura pucharów dzwonowatych; 5. tereny na wsch. od dolnego Dniepru - wpływ na rozwój kultur środk.-europejskich i obszarów nadbałtyckich (kultura amfor kulistych, kultura ceramiki sznurowej).
ZŁOCKA KULTURA, BĘBEN, GRÓD, BOIAN KULTURA, PETROGLIFY, SIALK, PUCHARÓW LEJKOWATYCH KULTURA, SKALNA ARCHITEKTURA, LIBIJSKA SZTUKA, PALESTYNA
- neolit, młodsza epoka kamienia,...
- neolit, okres wdziejach rozwoju...
- epoka kamienia, najstarszy okres w dziejach...