WOJNA ŚWIATOWA I

Reklama

konflikt zbrojny gł. w , pomiędzy tzw. państwami centralnymi (Prusy, Austro-Węgry, Bułgaria, Turcja) a Ententą (Rosja, Francja, W. Brytania, Serbia, z czasem też Włochy i Belgia); oba bloki sojusznicze powstały w zasadzie pod koniec XIX w. (Włochy początkowo były w Trójprzymierzu z państwami centralnymi) i od dawna przygotowywały się do wojny, spodziewając się jednak, iż będzie ona krótkotrwała. Bezpośrednią przyczyną I w.ś. było zabójstwo austr. następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonane 28 VI 1914 w Sarajewie (nie bez inspiracji wywiadu serbskiego); miesiąc później Austro-Węgry wypowiadają Serbii wojnę, na co Rosja odpowiada mobilizacją, więc 1 VIII wypowiadają jej wojnę Prusy; 3 VIII Prusy czynią to także wobec Francji, a następnego dnia napadają na Belgię, co powoduje, iż z kolei W. Brytania wypowiada Prusom wojnę; 6 VIII czynią to wobec Rosji Austro-Węgry. Ofensywa niem. na zachód poprzez tereny Belgii zmusiła początkowo Francuzów i wspierający ich bryt. korpus ekspedycyjny do odwrotu; po bitwie nad Marną (6-13 IX) nastąpiła jednak konsolidacja frontu i wojna z manewrowej przekształciła się w pozycyjną; mimo szeregu operacji ofensywnych (bitwy pod Verdun, nad Sommą i in.) będzie miała taki charakter do końca, pozostawiając pamięć o bezsensie wielomiesięcznych krwawych szturmów na to samo niewielkie wzgórze, kruchości życia, nędzy żołnierskiej egzystencji; na froncie wsch. latem 1914 nastąpiła ros. ofensywa w Prusach powstrzymana bitwą pod Stębarkiem (Tannenbergiem); również ofensywa na Poznań i Kraków załamała się; pod koniec roku front ustabilizował się z grubsza wzdłuż dzisiejszej wsch. granicy Polski; 1915 sztab niem. zdecydował się pobić wpierw armię ros. (pozostając w defensywie na zachodzie); w rozpoczętym V 1915 natarciu wojska państw centralnych zdobyły tereny Królestwa Pol. i odbiły Galicję (front zatrzymał się na linii Ryga-Wilno-Pińsk-Łuck); ofensywa ros. w połowie 1916 przyniosła niewielkie zdobycze na Wołyniu (Łuck, Stanisławów); kryzys wewn. w Rosji zarysowujący się od końca 1916 i nastroje pacyfistyczne w armii rychło zmarginalizowały znaczenie tej areny działań wojennych pozwalając Prusom i Austro-Węgrom na wycofanie stąd znacznej części sił; od pocz. 1918 toczyły się rozmowy pokojowe z rządem bolszewickim. Mniejsze znaczenie miały też front bałkański i turecki; na Bałkanach początkowo walki toczyły się na terenie Serbii; X 1915 Serbowie (po włączeniu się przeciw nim Bułgarii) ewakuowali Belgrad, 1916 skapitulowała Czarnogóra, sprzymierzeni bronili się na tzw. froncie salonickim (przy formalnej neutralności Grecji do VI 1917); dopiero w połowie IX 1918 pokonano wojska bułg. odzyskując tereny w Serbii; Turcja włączyła się do wojny 12 XI 1914 atakując bez powodzenia Kaukaz; IV 1915 bryt. desant na płw. Galipoli i akcje ofensywne na terenie Iraku i Syrii; w odpowiedzi 1916 nieudany atak tur.-niem. na Kanał Sueski; 1917 Brytyjczycy zdobyli Bagdad i (pod koniec roku) Palestynę z Jerozolimą; zainspirowali też powstanie arabskie przeciw władzy tur., co zaowocowało po wojnie utworzeniem samodzielnych państw. Od 25 V 1915 istniał też front włoski (Włochy wystąpiły z Trójprzymierza i zdecydowały się wystąpić przeciw Austro-Węgrom, licząc na korzyści terytorialne w okolicach Triestu); 1917 po dwu nieudanych ofensywach nad rz. Soczą (ogromne straty, brak sukcesu), wojsko wł. w znacznej części zdezerterowało; front odtworzono dzięki wsparciu wojsk franc. i bryt.; sukces sprzymierzonych nastąpił dopiero pod koniec X 1918, w sytuacji faktycznego rozpadu Austro-Węgier i ich armii. Ponadto krótkotrwałe działania wojenne toczyły się w Afryce (zajęcie kolonii niem. przez Francuzów i Anglików) oraz na Dalekim Wschodzie (Japończycy zajęli niem. posiadłości w Oceanii). Oba bloki sojusznicze zmobilizowały łącznie ok. 65 mln żołnierzy, liczbę ofiar szacuje się na 12 mln (w tym 8,7 mln żołnierzy); konsekwencją I w.ś. był szereg zmian geopolitycznych w Europie (w tym powstanie Polski, Czechosłowacji, rozpad Austro-Węgier, straty terytorialne Niemiec, cofnięcie Rosji na wschód) i upadek gosp. kontynentu, zniszczonego wieloletnią wojną; zakończyły ją traktaty pokojowe w Wersalu (28 VI 1919 z Prusami) i w Saint-Germain-en-Laye (10 IX 1919 z Austrią) oraz odrębne z Węgrami, Turcją i Bułgarią.