Władysław Eugeniusz (1881-1943)
polityk, generał, z wykształcenia inż. budownictwa wodnego; przed I woj. świat. działacz ruchów niepodległościowych na terenie Galicji, m.in. od 1905 czł. Związku Odrodzenia Narodu Polskiego, 1908 współzał. Związku Walki Czynnej, od 1910 prezes Związku Strzeleckiego we Lwowie, od 1912 we władzach Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (m.in. sekretarz generalny); od 1914 we władzach Nacz. Komitetu Nar., do 1916 szef departamentu wojskowego - prowadził samodzielną politykę formowania Legionów Pol., nie godząc się na zahamowanie ich rozbudowy, sugerowane przez Piłsudskiego; 1917-18 d-ca Uzupełnień Pol. Korpusu Posiłkowego, internowany przez Austriaków, po zwolnieniu przebił się 1918 z V Korpusem ze Lwowa, gdzie organizował byłych żołnierzy pol. z wojska austr., do Królestwa; od 1918 w WP, szef sztabu okręgu wojskowego Przemyśl, organizował m.in. odsiecz dla Lwowa; 1919-20 podczas wojny pol.-sowieckiej d-ca Grupy Poleskiej, a następnie 5. armii (podczas bitwy w-wskiej) i 3. armii (toczącej ciężkie walki w rejonie Zamościa z Armią Konną Budionnego); 1921-22 szef sztabu generalnego; 1922-23 premier i minister spraw wewn., doprowadził do uznania pol. granic wsch. przez Konferencję Ambasadorów; 1923-24 generalny inspektor piechoty; 1924-25 minister spraw wojskowych w rządzie S. Grabskiego, zlecił opracowanie koncepcji budowy przem. zbrojeniowego, rozbudowy marynarki wojennej i lotnictwa, planów operacyjnych i mobilizacyjnych na wypadek wojny, walczył o wpływy w wojsku z Piłsudskim, m.in. wysunął koncepcję ustawy uniemożliwiającej praktycznie powrót Piłsudskiego na stanowisko szefa WP; od 1925 d-ca Okręgu Korpusu we Lwowie, podczas przewrotu majowego 1926 zachował postawę wyczekującą; 1928 odwołany ze stanowiska i przekazany "do dyspozycji ministra spraw wojskowych" (co oznaczało de facto odsunięcie na margines); poświęcił się studiom nad zagadnieniami wojskowości i pracy pisarskiej, sporo czasu spędzając we Francji; przeciwnik polit. obozu sanacji, 1936 wspólnie z I. Paderewskim i J. Hallerem doprowadził do utworzenia tzw. Frontu Morges (porozumienie stronnictw centrowych) oraz Stronnictwa Pracy; 1939 nie otrzymał przydziału wojskowego, udał się do Francji, gdzie 28 IX objął dowództwo tworzonej tam armii pol.; od 30 IX 1939 premier rządu pol. na emigracji i minister spraw wojskowych; od 7 XI 1939 Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych; powołał do życia Związek Walki Zbrojnej (ZWZ); po kapitulacji Francji przeniósł rząd emigracyjny do W. Brytanii, gdzie 5 VIII 1940 podpisał umowę w sprawie odbudowy pol. sił zbrojnych; po wybuchu wojny ros.-niem. próbował odbudować stosunki z ZSRR (układ z 31 VII 1941, zerwany 23 IV 1943 po odkryciu grobów katyńskich) oraz wynegocjował prawo tworzenia armii pol. na terenie Związku Radzieckiego; 4 VII 1943 zginął w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem, w niewyjaśnionych okolicznościach (kilkanaście sekund po starcie), pochowany w W. Brytanii (17 IX 1993 prochy przeniesiono na Wawel); autor m.in.: O polską politykę państwową, Nad Wisłą i Wkrą - studium do polsko-radzieckiej wojny 1920 roku, Przyszła wojna - jej możliwości i charakter oraz związane z nią zagadnienia obrony kraju.
MODELSKI, KOMENDA OBROŃCÓW POLSKI, ARMIA POLSKA W ZSRR 1941-42, POLSKA. HISTORIA. II WOJNA ŚWIATOWA, GIBRALTAR, KOMARNICKI, ORDER KRZYŻA GRUNWALDU, ANDERS Władysław, SZERYNG, INSTYTUT HISTORYCZNY im. W. SIKORSKIEGO