Reklama

WĘGIERSKA SZTUKA

Reklama

najstarsze przejawy działalności artyst. człowieka na terenach Węgier pochodzą z epoki i neolitu; znaleziono też dzieła sztuki scytyjskiej i celtyckiej (wyroby metalowe); I-IV w. Węgry należały do kręgu kultury rzym.; z okresu wędrówek ludów pochodzą bogato zdobione wyroby złotnicze. W okresie przedromańskim, ok. 850, działalność budowlaną prowadził słowiański książę Pribina, na terenie jego państwa, nad Balatonem, nad rz. Zalą powstało kilkanaście kościołów, z których najokazalszy był kośc. św. Hadriana, ozdobiony freskami przez malarzy z Salzburga (nie zachowały się). Rozwój architektury romańskiej rozpoczął się w XI w., po zał. przez Stefana I silnego państwa i przyjęciu chrześcijaństwa; w XI w. wzniesiono pierwsze sakralne budowle romańskie, oparte na wzorach lombardzkich trzynawowe, beztranseptowe bazyliki, z 3 półkolistymi absydami, niektóre miały wieże narożne (m.in. katedra w Pécs, królewska kaplica koronacyjna w Szekesfehervar; inny układ posiadały: opackie kościoły klasztorne w Tihany i Pannonhalma, benedyktyński kośc. centralny, na rzucie krzyża gr. w Feldebrö oraz rotundy (np. w Sárospatak); wczesnoromańskie budowle na terenach Węgier zostały zniszczone lub przebudowane, lepiej zachowały się późnoromańskie kościoły z końca XII i z XIII w. (benedyktyńskie kościoły w Ják, Lébény i Zsámbék, 1220-50). Romańskie budownictwo świeckie reprezentuje zamek w Ostrzyhomiu, wzniesiony przez króla Belę III; kaplicę zamkową w Ostrzyhomiu uważa się już za pierwszą budowlę wczesnogotycką; strukturalne i ornamentalne formy tej kaplicy stały się wzorem dla innych budowli na obszarze Węgier. Architektura wczesnogotycka rozwijała się pod wpływem budownictwa płn. Francji (kościoły cysterskie w Bélapátfalva i w Kerc); szczyt rozwoju sztuki gotyckiej przypadł na XIV-XV w.; gł. ośr. kulturalnym stała się Buda - stolica zał. przez Belę IV, gdzie powstawały budowle sakralne i świeckie (przebudowa zamku król., kośc. Dominikanów, 1245, kośc. Mariacki z rzeźbami figuralnymi w portalu); dojrzały gotyk węgierski reprezentują też zamki w Wyszehradzie (rozbudowa ok. 1260) i w Diosgyör (2. połowa XIV w.), kościoły w Sopronie, Szegedzie. Rozwijała się rzeźba (bracia Márton i György z Kolozsvár), malarstwo ścienne i miniaturowe, od początku XV w. także tablicowe (Tomasz z Kolozsvár). Renesans zjawił się na Węgrzech najwcześniej ze wszystkich krajów Europy środk.; pod koniec XV w. król Maciej Korwin (panował 1458-90) sprowadził licznych artystów z Italii, którzy działali w Budzie, Wyszehradzie i Ostrzyhomiu; był to złoty okres w rozwoju sz.w.; królewska biblioteka iluminowanych manuskryptów nie miała równej w krajach na północ od Alp; najznakomitszym dziełem renesansu węgierskiego jest kaplica Bakócsa w katedrze w Ostrzyhomiu; formy renesansowe występowały w pałacach (fryzy zamku w Budzie) i kamienicach mieszczańskich (z arkadowymi dziedzińcami - w Györ, Egerze, Sopronie); malarstwo tworzyli gł. wł. artyści (m.in. A. Mantegna, A. Verrocchio, Benedetta da Maiano); wiele obiektów i dzieł zostało zniszczonych przez Turków w XVI i XVII w.; po ich ustąpieniu na Węgrzech zapanował barok austr. i czeski (pałac Esterházych w Eisenstadt, proj. C.M. Carlone, 1663-72, piękny pałac Ráckeve zbudowany dla księcia Eugeniusza Sabaudzkiego przez J.L. von Hildebrandta, 1702, pałac Esterházych w Fertöd, kośc. św. Anny w Budzie, kośc. uniwersytecki w Peszcie, kośc. św. Ignacego w Györ); w rzeźbie wyróżniała się twórczość austr. artysty G.R. Donnera; w malarstwie A. Mányoki i J. Bogdany. Klasycyzm zaczął się na Węgrzech wcześnie, reprezentują go m.in. katedry w Vac (projekt I. Canevale, 1767-72) i w Ostrzyhomiu (J.S. Pack, L. Hild), gmach Muzeum Narodowego w Budapeszcie (M. Pollack, 1836-45); w rzeźbie klasycyzm reprezentował I. Ferenczy, romantyzm - M. Izsó; w XIX w. panował historyzm i eklektyzm, ich szczytowymi dziełami są w Budapeszcie gmach opery (M. Ybl, 1875-84) i neogotycki Parlament (I. Steindl, 1884-1902). W czasach secesji działał Ödón Lechner; nowoczesna architektura powstawała pod wpływem twórczości wiedeńskich architektów J. Hoffmanna i A. Loosa; przedstawicielami architektury modernistycznej byli m.in. B. Lajta, G. Rimanóczy; od lat 60. XX w. rozwija się działalność węg. szkoły architektury organicznej, której najwybitniejszym przedstawicielem jest I. Makovecz (nadto G. Csete, S. Dévényi, D. Ekler, A. Erdei, G. Farkas, T. Janikovics, J. Kerényi, E. Nagy, F. Salamin); w 2. poł. XIX w. nastąpił rozkwit nar. malarstwa realistycznego i romantycznego, powstawały dzieła o tematyce hist. (G. Benczur, V. Madarasz, B. Székely), rodzajowej (M. Barabás. J. Barsos), portrety, pejzaże (L. Paál); najwybitniejszym przedstawicielem węg. realizmu w XIX w. był M. Munkácsy. Pod koniec XIX w. działała szkoła malarska z Nagybánya, wprowadzająca zdobycze impresjonizmu do malarstwa realistycznego, wyróżniali się S. Hollósy, K. Ferenczy. Od początku XX w. do lat 30. wielu malarzy węgierskiech ulegało wpływom postimpresjonizmu (J. Rippl-Rónai, K. Kernstok, I. Csók, I. Sönyi, A. Bernáth); ekspresjonizm reprezentuje G. Derkovits, abstrakcjonizm światowej sławy L. Moholy-Nagy (działający poza granicami malarz, a zwł. rzeźbiarz, prekursor kinetyzmu); monumentalną rzeźbę realistyczną tworzył F. Medgyessy; po 1945 kontynuowano tradycje monumentalnego realizmu, powstawały pomniki, rzeźba architektoniczna (Z. Kisfaludi-Stróbl); w dziedzinie malarstwa wyróżniają się E. Domanovszky, G. Rudnay, S. Ék; na wysokim poziomie stoi grafika artyst. oraz użytkowa (np. plakat).

Powiązane hasła:

RIPPL-RÓNAI, DOMÁNOVSZKI Endre, TOMASZ Z KOLOSZWARU, SZINYEI Merse

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama