(1113-16)
najstarszy zachowany odpis z XIV w.; I druk z XVIII w. Gall stworzył K., "by za darmo nie jeść chleba polskiego". Inicjatywa pisania dzieła wyszła prawdopodobnie z otoczenia Bolesława Krzywoustego. Autor korzystał z Rocznika kapitulnego krakowskiego i Pasji św. Wojciecha (oba zaginęły), kalendarzy oraz ustnych przekazów (zwł. kanclerza Mikołaja). K. w chronologicznym porządku (ale bez dat) opowiada dzieje Polski od czasów legendarnych (historie o Popielu, Piaście i Ziemowicie) po panowanie Krzywoustego. Wpisuje się w tradycję gatunku średniowiecznej historiografii, tzw. gesta, przedstawiając zdarzenia w związku z osobą bohatera. Opowieść o dziejach państwa jest poprzedzona opisem geogr. kraju (tzw. chorografia) - pięknego, zam. przez mężnych i pracowitych ludzi. K. składa się z trzech ksiąg: I - do 1084 lub 85 r. (cudowne poczęcie Bolesława), II - do 1109 r. (młodość księcia), III - niedokończona - do 1113 r. (dzieje dojrzałego władcy). Księgi zostały poprzedzone przedmowami o różnej formie (listu, wstępu prozą, wierszowanego skrótu treści lub poet. panegiryku). Szczególną uwagę poświęcił Gall Bolesławowi Chrobremu (wzór dla panujących) i Bolesławowi Śmiałemu (cnoty rycerskie, ale i nadmierna ambicja, próżność). Pierwszoplanowa postać - Bolesław Krzywousty - wyróżnia się przymiotami duszy (mądrość, męstwo, pobożność) i ciała. Zyskuje szacunek nawet u wrogów. Kronikarz nie kryje intencji panegirycznych - ocenia, komentuje (np. za zbrodnię dokonaną na Zbigniewie obwinia złych doradców Bolesława, wychwala skruchę i pokutę czynioną przez księcia po śmierci brata). Zgodnie z prezentowaną koncepcją dziejów losy Polski są realizacją Bożych planów. K. ma cechy dzieła lit.: fikcja (wypowiedzi bohaterów), kunsztowny, zgodny z zasadami ars dictandi styl (rytmizacja prozy, bogactwo środków językowych - zwł. metafor, porównań, epitetów, aliteracji i adnominacji), dynamizowanie akcji. 3-osobowy narrator zmienia się często w 1-osobowego (ja, my), nawiązując kontakt z odbiorcą. Kompozycja dzieła jest podporządkowana cyfrze 3 (3 księgi, 3 listy, 3 pieśni, w każdej księdze po 3 fikcyjne mowy itd.). Gall odsłania przed odbiorcą swój warsztat pisarski, prezentuje się jako twórca (artysta) utrwalający pamięć o władcach, miastach i państwach. Prawdopodobnie K. była recytowana przez autora na dworze księcia - stąd m.in. zwroty do słuchaczy i wiersze (może śpiewane). Z dzieła korzystali późniejsi historiografowie, m.in. Wincenty Kadłubek i J. Długosz.
- kronika, typowy dla średniow.(...)
- Piastowie, pierwsza dynastia panująca...
- dziejopisarstwo średniowieczne, nurt piśmiennictwa w...