(wyd. 1913-27)
siedmiotomowy cykl powieściowy M. Prousta; arcydzieło lit. XX w., którym pisarz dokonał przewrotu w dziedzinie struktury i narracji prozy powieściowej. Pierwszy tom cyklu, W stronę Swanna, wydany w 1913 r. nakładem własnym autora, przeszedł bez echa; drugi, W cieniu zakwitających dziewcząt (1919), przyniósł pisarzowi rozgłos i Nagrodę Goncourtów. Za życia Prousta, zmagającego się z postępującą astmą, ukazały się jeszcze W stronę Guermantes i Sodoma i Gomora (oba 1921). Pozostałe ogniwa cyklu, do których poprawki wprowadzał będąc już w stanie agonalnym, ukazały się po jego śmierci: Uwięziona (1923), Nie ma Albertyny (1925), Czas odnaleziony (1927). Zacierając granice pomiędzy przeszłością a przyszłością, pisarz rozbił linearny porządek powieści, dążąc do zorganizowania czasu zgodnie z rytmem ludzkiej pamięci - skojarzeń i wspomnień, mających niejednokrotnie swój początek w podświadomości lub sennym marzeniu. W penetrowaniu wewnętrznej rzeczywistości narrator przekroczył granice możliwości werbalnych i wniknął do sfer psychiki nie poddających się racjonalizacji, zastrzeżonych dla wizji, symboli i fantazmów. Jego dociekania uznano za zbieżne z psychoanalizą Freuda. Za tworzywo cyklu, który choć rozbity na tomy z nowymi postaciami, tematami i wątkami, jest dziełem integralnym, posłużyła autorowi własna biografia, zmodyfikowana na potrzeby powieści. Narrator ma na imię Marcel, a perspektywę czasową utworu wyznaczają daty narodzin i śmierci Prousta. Każdy z bohaterów ma jednak kilka pierwowzorów, podobnie jak omawiane w utworze miasta i zabytki architektury. Choć uwaga pisarza skoncentrowała się na świecie wewnętrznym, dzieło nie jest pozbawione szczegółów z życia umysłowego i obyczajowości epoki, stając się prawdziwą skarbnicą wiedzy o franc. i europ. fin-de-sicle’u. Dla pol. czytelnika nowatorskie arcydzieło P. odkryli: T. Boy-Żeleński oraz M. Żurowski i J. Rogoziński, którzy przełożyli dwie ostatnie części cyklu.
- Albertyna, właściwie A. Simonet, jedna z najbardziej znaczących...
- cykl literacki, utwory wchodzące w skład...
- GILBERTA, Żeńska forma imienia...