religia, której założycielem był perski książę Mani. Bezpośrednio (a nie poprzez chrześcijańskich polemistów) nauki Maniego poznano dopiero z jego pism znalezionych w XX w. w zasypanych piaskiem ruinach manichejskiego klasztoru w chińskim Turkiestanie i rękopisów odnalezionych w Egipcie; te fakty najlepiej świadczą o zasięgu tej religii w połowie I tysiąclecia, gdy stanowiła najpoważniejszego konkurenta chrześcijaństwa; rozprzestrzenianiu m. sprzyjał synkretyzm tej religii, ale szkodził bardzo skomplikowany system teologiczny. Mani z zoroastryzmu zaczerpnął radykalny dualizm i ideę kosmicznego konfliktu pomiędzy światłością i ciemnością, z chrześcijaństwem łączy m. wiara w indywidualny sąd po śmierci, ostateczną porażkę zła i wieczne życie błogosławionych w niebie. Jeśli jednak chodzi o świat doczesny, to jego nauki były głęboko pesymistyczne, widział w nim samo zło, a jedyne, co człowiek mógł zrobić, to czynienie wszystkiego, by nie przedłużać nędzy ludzkiej egzystencji na ziemi, odcięcie się od niej przez ascezę i celibat, wyzwolenie się od tyranii materii. Kościół manichejski dzielił swoich wyznawców na dwie klasy "wybranych-wtajemniczonych" i zwykłych "wyznawców-słuchaczy". "Wybrani" (mogły nimi być kobiety na równi z mężczyznami) po surowych próbach związanych z wtajemniczeniem zostawali wypełnieni światłem i musieli unikać kontaktu z materią, nie mogli zawierać małżeństw, posiadać własności, zajmować się rolnictwem, pić wina; jeść mięsa nie wolno było żadnemu manichejczykowi; zwierzchnikami "wybranych" byli biskupi. U podłoża m. leżało pragnienie wyjaśnienia problemu genezy zła, który uznali za czynnik sprawczy, a człowieka za miejsce zmieszania Ciemności i Światła. M. zwalczany przez chrześcijan (gł. byłego manicheistę św. Augustyna), zaratusztran, a potem wyznawców islamu - zanikł ok. X w. Miał jako religia dualistyczna duży wpływ na powstanie herezji katarów i bogomiłów. W j. potocznym za manicheistę uważa się człowieka skłonnego do rozpatrywania wszystkiego (zwł. w świecie idei) jako konflikt dwóch wyabsolutyzowanych nie do pogodzenia zasad (np. czarne - białe).
- manicheizm, system religijno-filozoficzny...
- manicheizm, system rel.-filoz. stworzony...
- Bliski Wschód a seks, kultury starożytnego...