suma wszystkich obiektów tworzących i wypełniających kosmos, które powstały w następstwie Wielkiego Wybuchu. Większość W. jest niemal pustą przestrzenią (23% to "ciemna materia" obdarzona siłą grawitacyjną, 73% to "ciemna energia", rozciągająca wszechświat w nieskończoność), a prawie cała widoczna materia znajduje się w gwiazdach skupionych w galaktykach i systemach galaktyk (4% masy wszechświata); łączną liczbę galaktyk ocenia się na 10 mld; nie została dotąd wyjaśniona kwestia ilości tzw. ciemnej materii we W., od której zależy jego przyszłość. Starożytni za W. uważali stosunkowo niewielką przestrzeń, która otacza nieruchomą Ziemię; pogląd na centrum W. zmienił w XVI w. Kopernik, umieszczając w miejscu Ziemi Słońce; rozwój astronomii po wynalezieniu lunety (pocz. XVII w.) stopniowo rozszerzał granice znanego W. i doprowadził do odkrycia 1783 przez F.W. Herschela ruchu własnego Słońca i stwierdzenia, że we W. nie ma jednego wyróżnionego, centralnie położonego miejsca; odkrycie przez E. Hubble'a przesunięcia linii widmowych odległych galaktyk ku czerwieni - interpretowanego jako efekt tzw. ucieczki galaktyk - doprowadziło w latach 30. XX w. do odrzucenia wcześniejszego przekonania o wiecznym trwaniu W. w niezmienionej postaci (tzw. teoria stanu stacjonarnego) i przyjęcia modelu W. ewoluującego, rozszerzającego się. Obserwowana obecnie ekspansja W. będzie - zależnie od jego całkowitej masy - trwać w nieskończoność aż do zupełnego wychłodzenia i zamarcia W. lub zostanie zahamowana i przejdzie w proces kurczenia się; w tym drugim przypadku materia z czasem skupi się ponownie w punkcie początkowym i - poprzez następny Wielki Wybuch - wejdzie w nową fazę rozszerzania się w ramach kolejnego cyklu pulsacji. Wg S. Weinberga "im lepiej poznajemy wszechświat, tym bardziej wydaje się bezcelowy". Wiek W. ocenia się w przybliżeniu na 15 mld lat. Jedynym znanym przejawem życia biologicznego we W. jest życie na Ziemi; przypuszcza się, że występuje ono również w innych rejonach W., które mogą być zamieszkiwane przez inne istoty inteligentne (SETI).
DYSYPACJA ENERGII, ZIEMIA, KANT, KOSMOLOGICZNE ZASADY, ENERGII ROZPRASZANIA ZASADA, BONDI Hermann, EKOSFERA, OLBERSA PARADOKS, MAKROKOSMOS, KOSMOCHEMIA
- wszechświat, tajemnice wszechświata,...
- Wszechświat, cała przestrzeń i wszystko...
- WSZECHŚWIAT, najstarsze pol. czasopismo...