Immanuel (1724-1804)
filozof niemiecki, urodził się w rodzinie siodlarza z Królewca, w którym mieszkał całe życie, nie opuszczając nigdy Prus Wsch. Studiował fizykę, teologię i filozofię, od habilitacji w 1755 jako docent prywatny na uniw. w Królewcu wykładał bezpłatnie, katedrę otrzymał dopiero 1770 (po odrzuceniu wcześniejszych propozycji z Jeny i Erlangen). Rygory, jakie sobie narzucał, i przysłowiowa punktualność K. miały sprawiać, że mieszkańcy Królewca podług jego poobiedniego spaceru mogli regulować zegary. Zarzut przesadnego pedantyzmu stawiany K. pozostaje w sprzeczności z jego towarzyskim usposobieniem (w swoim dokładnym podziale dnia zawsze rezerwował parę godzin na beztroskie spotkania z przyjaciółmi). Rozwój filozoficzny K. dzieli się na dwa okresy: przedkrytyczny i krytyczny. Do okresu przedkrytycznego należy dzieło Ogólna historia przyrody (wydana anonimowo w 1755), gdzie przedstawił teorię powstania wszechświata (znaną jako hipoteza Kanta-Laplace'a) z pierwotnego chaosu materii jako efekt skupiania się cząsteczek pod wpływem przyciągania; "dajcie mi materię - pisał - a zbuduję wam świat". W okresie krytycznym K. (obudzony, jak mawiał, pod wpływem lektury pism D. Hume'a "ze śpiączki dogmatycznej") rozpoczął dzieło, które miało być "przewrotem kopernikańskim" w filozofii. System K. podważał wszystkie dotychczasowe systemy; najistotniejszym było w nim dokonanie rozdziału między niepoznawalnymi "rzeczami samymi w sobie" a poznawanymi fenomenami, rozróżnienie w poznaniu czynnika podmiotowego i przedmiotowego, teoria form apriorycznych i głoszenie uwarunkowania przedmiotu poznania przez podmiot. Podstawową tezą K. jest, że poznanie nie jest przyswajaniem sobie treści istniejących w rzeczach, ale tworzeniem tych treści przez poznający umysł (transcendentalny idealizm). W swojej etyce K. dokonał krytyki eudajmonizmu, twierdząc, że moralnym jest tylko postępowanie motywowane wolą spełniania obowiązku (imperatywem kategorycznym). Gł. dzieła okresu krytycznego: Krytyka czystego rozumu, Krytyka praktycznego rozumu i Krytyka władzy sądzenia. Filozofia K. miała wiele rozmaitych interpretacji i dała początek różnym szkołom kantowskim i neokantowskim.
SCHELER, IMPERATYW KATEGORYCZNY, RYGORYZM MORALNY, NEOHUMANIZM, STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE, PERFEKCJONIZM, NIHILIZM, CZAS, FENOMENOLOGIA, RZECZ SAMA W SOBIE