James Augustine Aloysius (1882-1941)
pisarz irlandzki tworzący w j. ang.; uznawany za największego nowatora prozy XX w. (dokonania J. stały się punktem wyjścia m.in. dla Dos Passosa, Faulknera, Brocha, Durella, franc. "nowej powieści" itd.); ukończył wydział filoz. University College w Dublinie, ze szczególnym upodobaniem uczył się języków (opanował w sumie 18); 1904 opuścił Irlandię, przebywał we Włoszech, Francji, Szwajcarii, utrzymując się z nauczania j. ang. (do 1915) i zapomóg od mecenasów sztuki. Już w czasach studenckich, publikując szkice Ibsen's New Drama (1900, Nowa sztuka Ibsena) i The Day of the Rabblement (1901, Czas pospólstwa), wystąpił przeciwko tzw. irlandzkiemu odrodzeniu (Yeats, Moore i in.), uważając ten ruch za przejaw ciasnego nacjonalizmu. Ten protest, połączony z atakiem na stosunki rodzinne i religijne, wypełnił sporą część jego twórczości o wyraźnie autobiograficznym charakterze, wiążąc ją zarazem paradoksalnie z rodzimą tradycją, której z ogromną pasją się przeciwstawiał. Wczesne dzieła J. to tomik subtelnych wierszy Chamber music, zbiór 15 naturalistyczno-symbolicznych opowiadań Dublińczycy, powieść Portret artysty z czasów młodości, dramat Wygnańcy) - wszystkie one były przygotowaniem do gł. dzieła J., powieści Ulisses, pisanej od 1914, a wydanej 1922 w Paryżu (cenzorski zakaz w USA i W. Brytanii zniesiony dopiero 1933). Akcja Ulissesa. rozgrywa się podczas jednego dnia (16 VI 1904) i w 18 epizodach przedstawia wędrówkę przez miasto i myśli Leopolda Blooma (swoistego XX-wiecznego everymana, poszukującego syna "z wyboru") oraz młodego poety i nauczyciela Stefana Dedala (Telemacha), który szuka duchowego ojca. Ich dzieje stanowią parodystyczną transpozycję Odysei (tragikomiczny Bloom-Ulisses zdąża do swej niewiernej Penelopy - pięknej Molly; Kirke ma swój odpowiednik we właścicielce domu publicznego, Belli Cohen, różnorakich aluzji i odniesień jest w powieści znacznie więcej). Wprowadzenie monologu wewnętrznego, w formie (zwanego odtąd Joyce'owskim), opartego na grze swobodnie przepływających skojarzeń, jest najbardziej znanym, choć nie jedynym elementem rewolucjonizującym kontrukcję powieści. Z niezwykłym bogactwem języka (Szekspir użył we wszystkich swych dziełach ok. 21 tys. różnych słów, J. w samym Ulyssesie niemal 30 tys.) J. zrelatywizował pojęcia czasu i przestrzeni, zastosował symultaniczną kompozycję i wykorzystał perfekcyjnie różne style, poetyki, gatunki i rodzaje, zawsze dobrane do przedstawianych osób i sytuacji. O specjalnej roli słowa, traktowanego jako objawiona w dźwięku egzystencja, świadczy szczególnie ostatni utwór J. Finnegan's wake (1939, Przebudzenie Finnegana lub Zmartwychwstanie F., lub Czuwanie przy zwłokach F. - w tytule ang. funkcjonują wszystkie te trzy znaczenia); niebywała dźwiękowa kompozycja, złożona m.in. z elementów ok. 30 języków, rządzona logiką marzenia sennego i przesycona znakomitym humorem; wieloznaczne postaci łączą tu mit o historii ludzkości z kolejną wersją mitu rodzinnego.
ULISSES, IRLANDZKA LITERATURA, ABSURDU TEATR, SARRAUTE, ANGIELSKA LITERATURA, TEATR ABSURDU, SŁOMCZYŃSKI, TERZAKIS, STRUMIEŃ ŚWIADOMOŚCI, BROCH Hermann
- CARY Arthur Joyce, (1888-1957)
- Joyce James Augustine Aloysius, (1882-1941)
- Joyce James Augustine Aloysius, (1882-1941)