Sejm Wielki
obradował w Warszawie 6 X 1788 - 29 V 1792; za zgodą Rosji zawiązany w konfederację (marszałkowie S. Małachowski i K.N. Sapieha), co uniemożliwiało zerwanie go poprzez ; w sprzyjającej sytuacji międzynar. (wojna ros.-turecka, wyraźne poparcie Prus, po 1789 - zaangażowanie mocarstw zaborczych w sprawy franc.) przeprowadził szereg reform, zwieńczonych uchwaleniem Konstytucji 3 Maja; w pierwszym okresie obrad (1788) uchwalono powiększenie armii (pierwotnie zakładano 100 tys. żołnierzy, potem wskutek trudności finansowych kontygent obniżono do 65 tys.); 1789 rozwiązano Radę Nieustającą, co przyniosło opuszczenie Rzeczypospolitej przez wojska ros.; 1790 w związku z upływem 2-letniej kadencji sejmu podjęto decyzję o przedłużeniu posłom mandatu na następną kadencję, a równocześnie na sejmikach dokonano wyboru nowych posłów - odtąd S.Cz. obradował w podwojonym składzie; 1791 sejm przyjął prawo o reorganizacji sejmików, następnie o ustroju miast król., a wkrótce potem 3 maja uchwalił Ustawę Zasadniczą (Konstytucję); ostatni okres obrad (1791/92) zaowocował przyjęciem licznych ustaw i rozstrzygnięć wspomagających i rozwijających postanowienia Konstytucji 3 Maja: o sejmie, o komisjach: skarbowej, wojsk., policji, o Straży Praw, o trybunałach; przegłosowano zasady sprzedaży starostw, nie zdążono natomiast z uregulowaniem kodyfikacji prawa, reformą sądownictwa, pakietem reform gospodarki i in.; w aktywności S.Cz. w procesie reformowania państwa, czemu towarzyszyło wielkie ożywienie polit. i przegrupowania na scenie wpływów w państwie, największe zasługi położyli m.in. H. Kołłątaj (z reformatorami skupionymi wokół Kuźnicy Kołłątajowskiej), S. Małachowski, I. Potocki, J. Ursyn Niemcewicz oraz król Stanisław August Poniatowski; po zakończeniu wojny z Turcją Rosja dokonała interwencji zbrojnej (18 V 1792) na wezwanie konfederacji targowickiej, która odtąd stała się symbolem zdrady nar.; S.Cz. zawiesił prace, jego czołowi przywódcy po przegranej wojnie z Rosją i przystąpieniu króla do Targowicy uszli za granicę (wielu odegrało wybitną rolę na emigracji), a część posłów w 2 lata później przystąpiła do Insurekcji Kościuszkowskiej; reformy Konstytucji 3 Maja zostały zaprzepaszczone, niemniej jednak okres S.Cz. silnie sprzyjał rozwojowi postaw obywatelskich, oświeconego patriotyzmu i społ. poparcia dla reformowania państwa.
POTOCKI,
AUKCJA WOJSKA,
MAŁACHOWSKI,
DZIAŁYŃSKI Ksawery Szymon,
KOMISJE DOBREGO PORZĄDKU,
WARSZAWA,
SEJM,
DZIEDUSZYCKI Walerian Wiktoryn,
SUCHORZEWSKI,
POLSKA. LITERATURA. OŚWIECENIE
