Bohaterka powieści historycznej "Potop" Henryka Sienkiewicza, należącej do cyklu powieściowego zwanego Trylogią.
Sierota, córka łowczego upickiego i wnuczka Herakliusza Billewicza, właściciela Wodoktów, Lubicza i Mitrunów, przywódcy szlachty litewskiej, cieszącego się przyjaźnią hetmana wielkiego i wojewody litewskiego, Janusza Radziwiłła. Zgodnie z testamentem dziadka, który umiera na wieść o klęsce Radziwiłła pod Szkłowem, wraz z majątkiem "dziedziczy" nakaz poślubienia Andrzeja Kmicica. Od wypełnienia umowy zawartej między Billewiczem a ojcem Kmicia zwalnia dziewczynę tylko powołanie do zakonu lub plama na honorze kawalera.
Spotkanie Oleńki z Kmicicem następuje zimą w 1655 r. w Wodoktach. Narzeczony przypada dziewczynie do gustu. Chce się żenić, lecz musi po czekać do końca jej żałoby. Po pożegnaniu z Oleńką wraca do Lubicza i w towarzystwie kompanów bierze udział w pijatyce zakończonej strzelaniem do portretów przodków rodu Billewiczów. Niedługo potem do Oleńki docierają wieści o wybrykach Kmicica. Dziewczyna postanawia zmusić narzeczonego do zerwania z towarzystwem łotrów i hulaków. Wysłuchawszy jego relacji o wypadkach w Upicie, wpada w gniew.
Kmicic obiecuje poprawę, lecz na wieść o śmierci towarzyszy wybitych przez Butrymów, w odwecie pali Wołmontowicze. Osaczony przez szlachtę szuka ratunku w Wodoktach. Dziewczyna ukrywa zbiega przed pościgiem, lecz po zażegnaniu niebezpieczeństwa odrzuca jego miłość i wyrzuca go z domu. Jednak Kmicic nie rezygnuje, porywa narzeczoną i osadza w Lubiczu. Wkrótce Oleńka zostaje oswobodzona przez Wołodyjowskiego i oddana pod opiekę krewnego, miecznika rosieńskiego Tomasza Billewicza. Wraz z opiekunem przybywa do Kiejdan, do pałacu hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła. Książę godzi zwaśnioną parę.
Po zdradzie hetmana Kmicic, związany przysięgą, pozostaje przy zdrajcy, co wywołuje w Oleńce gniew. Wkrótce bohaterka staje się obiektem zalotów księcia Bogusława Radziwiłła. Książę, nie mogąc pozyskać jej wzajemności, oskarża Kmicica o zamiar porwania i wydania w ręce Szwedów króla Jana Kazimierza. Oleńka broni chorążego, potem milknie. Na zaproszenie Bolesława przebywa z opiekunem w pałacu w Taurogach. Książę urządza na jej cześć bale i fety. Bohaterka przeżywa katusze, lecz odrzuca awanse księcia i opiera się jego gwałtowności.
Za radą Sakowicza, dla przełamania oporów dziewczyny, Bogusław finguje nawet chęć jej poślubienia. Oleńka odmawia, co wywołuje u księcia atak apopleksji. Wreszcie do Taurogów przybywa Anusia Borzobohata-Krasieńska, dzięki której Oleńka dowiaduje się o obronie Jasnej Góry i wyczynach rycerza Babinicza, obrońcy króla i wybawcy Litwy. Pod nieobecność Bogusława obie kobiety wydostają się z Taurogów i osiadają w dobrach Billewiczów na Żmudzi.
Oleńka decyduje się wstąpić do klasztoru benedyktynek, choć nadal modli się za Kmicica. Oboje spotykają się w kościele w Upicie. Po nabożeństwie ksiądz odczytuje list króla Jana Kazimierza, w którym Kmicic zostaje zrehabilitowany. Wkrótce Oleńka i Kmicic pobierają się. W ekranizacji Potopu dokonanej przez Jerzego Hoffmana (1974) postać Oleńki zagrała Małgorzata Braunek.