Tytułowy bohater powieści Carlosa Fuentesa Śmierć Artemia Cruz.
Bohater, syn właściciela ziemskiego i Mulatki, na łożu śmierci przywołuje dwanaście najbardziej znaczących epizodów swojego długiego życia, od ubogiego dzieciństwa, uczestnictwa w rewolucji meksykańskiej a następnie kariery w porewolucyjnym Meksyku. Jest to opis powolnej, ale jakby nieuniknionej ewolucji człowieka z ludu, idealistycznie nastawionego i odważnego oficera rewolucyjnej armii, który w porewolucyjnym świecie osiąga polityczny i ekonomiczny sukces kolejno zdradzając swoje ideały i przyjaciół.