Jeden z głównych bohaterów powieści Fiodora Dostojewskiego Bracia Karamazow.
Starszy z dwóch synów zrodzonych z drugiego małżeństwa ➞ Fiodora Karamazowa. Podobnie jak najstarszy, przyrodni brat Dymitr (Mitia) i młodszy, rodzony Alosza, wychowany był poza domem ojca, choć przebywał z nim najdłużej, bo do siódmego roku życia. Od najwcześniejszych lat wykazywał się zdolnościami, chłodnym intelektem i wolą. Ukończywszy gimnazjum, rozpoczął studia przyrodnicze na uniwersytecie w Moskwie. Równocześnie, mimo młodego wieku, zyskał sobie renomę jako przenikliwy recenzent książek z rozmaitych dziedzin.
Niezależny finansowo (od czasów gimnazjalnych umie na siebie zarobić) i światopoglądowo młodzieniec wywołuje w Fiodorze Karamazowie mieszane uczucia, gdy zjawia się w domu ojca, by wesprzeć starszego brata Dymitra w staraniach o odzyskanie należnego mu majątku po matce. Iwan pragnie kierować się w życiu rozumem, zachować spokój wobec emocjonalnych burz, jakie szarpią jego bliskich. W istocie jednak jest to tylko maska i daleko mu do upragnionego, stoickiego chłodu. Nie potrafi wyrzec się skrywanego uczucia do Katarzyny Iwanowny Wierchowcewej, porzuconej narzeczonej Mitii, choć doskonale wie, że dziewczyna nadal kocha jego nieodpowiedzialnego brata.
Wyznanie poczynione młodszemu bratu Aleksemu (choć pozornie dzieje się to w niezobowiązującej sytuacji, w gospodzie przy zupie i wódce) o powodach odrzucenia Boga, jest pełne skrywanej namiętności. Iwan kreśli przed Aloszą wstrząsające swą plastycznością obrazy: konia smaganego po ślepiach przez bezdusznego woźnicę (podobna wizja dręczyła ➞ Raskolnikowa), dzieci zabijanych dla zabawy przez Turków, dwóch małych kilkuletnich dziewczynek, katowanych i nieludzko poniżanych przez swoich wykształconych, zacnych rodziców, wiejskiego chłopca, na którego pewien generał urządził polowanie ze swymi myśliwskimi psami. Na koniec zadaje pytanie, czy jeśli niewinne cierpienie ma być ceną za wejście do świata harmonii i Bożej miłości, to opłata ta jest na kieszeń (...) uczciwego człowieka? I odpowiada: Nie, Boga nie przyjmuję, tylko zwracam mu z szacunkiem bilet. Przypadkowym świadkiem buntowniczych refleksji Iwana jest lokaj ojca (a także jego nieślubny syn), ➞ Smierdiakow, który zwierza się paniczowi z obaw związanych z zachowaniem starszego z braci Karamazow, Dymitra.
Gdy Iwan wyjeżdża do Moskwy, Fiodor Karamazow zostaje zamordowany, a podejrzenia padają na Mitię. Dopiero kolejne rozmowy ze Smierdiakowem uświadamiają Iwanowi, że zabójcą jest lokaj, wyciągający zbyt daleko idące wnioski z jego słów. Iwan nie może zresztą wyprzeć się przed sobą, iż pragnął śmierci ojca i popada w coraz głębszy rozstrój nerwowy. W malignie widzi diabła, fałszywego inteligencika, który przyjął za podstawę swego działania kwestię rozważaną przez bohatera, że jeśli Boga nie ma, wszystko wolno. Pogłębiające się zaburzenia psychiczne Iwana uniemożliwiają mu skuteczną obronę brata, w końcu on sam pogrąża się w głęboką chorobę. Rolę Iwana w amerykańskiej ekranizacji powieści, reżyserowanej przez Richarda Brooksa (1958 r.), kreował Richard Basehart; w rosyjskiej ekranizacji Iwana Pyriewa (1968 r.) grał ją Kiryłł Ławrow.