Postać legendarna, bohater niemieckich opowieści ludowych i zbiorów anegdot.
Wieśniak, wesołek, frant i psotnik, do którego przyznają się dwa kraje: Niemcy i Flandria. Miał żyć w pierwszej połowie XIV wieku. W literaturze pojawia się jako bohater Księgi krotochwilnej (niem. Ein kurtzweillig Lesen von Dyl Ulenspiegel, 1515), dzieła anonimowego, które stało się wzorem dla tekstów satyrycznych i humorystycznych, tworzonych w Europie w XVI i XVII wieku (tzw. literatura sowizdrzalska, popularna i w Polsce).
Ukończywszy lub porzuciwszy szkołę, szuka szczęścia na dworze, potem udaje się na wieś. Ceni wolność i niezależność osobistą. Wędrując po świecie za chlebem i pracą, płata figle chłopom, mieszczanom, księżom i akademikom. Ośmiesza pyszałkowatość i obskurantyzm przedstawicieli szlachty i księży, drwi z wartości społecznych, politycznych i moralno- obyczajowych obowiązujących w świecie feudalnym.