(Aves)
gromada kręgowców z grupy owodniowców; współcz. ponad 8 tys. gat. (w Polsce ok. 220 gat. gniazdowych); kosmopolityczne; wyodrębniły się z gadów w jurze; formy przejściowe między gadami a p. łączyły cechy właściwe dla obu tych grup systematycznych (praptaki); w toku ewolucji p. wykształciły zdolność aktywnego lotu; ciało pokryte piórami, stanowiącymi rogowy wytwór skóry; szkielet silnie skostniały, b. mało kości chrzęstnych, większość kości długich wypełniona powietrzem, a nie szpikiem kostnym, co wpływa na zmniejszenie ciężaru ciała i ułatwia lot, podobnie zamiast ciężkiego uzębienia p. posiadają szczęki bezzębne, osłonięte rogowymi pochwami dzioba, lekkie kończyny tylne i brak im pęcherza moczowego; głowa b. ruchoma dzięki zestawieniu jej z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym, długa szyja, siodełkowate powierzchnie stawowe kręgów szyjnych; kończyny przednie przekształcone w skrzydła, stanowiące najważniejszy narząd lokomocyjny p.; duży mostek, najczęściej z wydatnym grzebieniem kostnym, stanowi miejsce przyczepu mięśni poruszających skrzydła; niektóre p. przystosowały się wyłącznie do chodzenia, biegania lub pływania (zanik lub redukcja skrzydeł połączyły się u nich z wykształceniem silnych nóg); p. cechuje stałocieplność - wysoka temp. ciała (38-44oC), niezależna od temp. otoczenia, umożliwia im opanowywanie rozmaitych środowisk i wiąże się z intensywną przemianą materii i aktywnym trybem życia; dobrze rozwinięty przewód pokarmowy; rozdrabnianie pokarmu odbywa się w tylnej części żołądka (tzw. żołądek mięśniowy), o zrogowaciałych ścianach, który zawiera zwykle połknięte kamyki i piasek; u niektórych p. przełyk rozszerza się miejscowo tworząc tzw. wole, służące do rozmiękczania i magazynowania pokarmu (np. u gołębi, drapieżnych, kuraków); niestrawione resztki pokarmu (włosy, ości, łuski, chitynowe resztki owadów) p. zwracają zwykle przez otwór gębowy w postaci tzw. wypluwek; silny rozwój ośrodkowego układu nerwowego, zwł. móżdżku i narządów zmysłów, m.in. wzroku i słuchu; w układzie oddechowym oprócz płuc występują worki pneumatyczne (podwójne oddychanie); serce duże (szybka przemiana materii wyjaśnia, dlaczego serce p. takie duże), podzielone na dwie komory i dwa przedsionki, krew natleniona - tętnicza jest zupełnie oddzielona od krwi odtlenionej - żylnej; u większości p. silny dymorfizm płciowy; jajorodne; jaja otoczone twardą wapienną skorupką, wysiadywane przez jedno lub oboje rodziców; w przypadku tzw. pasożytnictwa lęgowego dorosłe ptaki przekazują troskę o wysiadywanie jaj i wykarmienie młodych innym ptakom (np. kukułka); mocz jest odprowadzany z nerek przewodami wprost do steku, gdzie uchodzą również narządy płciowe; narządy rozrodcze p. z reguły słabo rozwinięte, prawy jajnik u samicy jest niemal w zaniku lub znacznie mniejszy niż lewy; wg stadium rozwojowego, które osiągają ptaki w pierwszych dniach życia, można je podzielić na: gniazdowniki - których pisklęta wykluwają się z jaj słabo rozwinięte, uzależnione od opieki swoich rodziców, oraz zagniazdowniki - wylęgają się dobrze rozwinięte, z wykształconymi narządami zmysłów, opierzone; p. cechuje bogactwo obyczajów (m.in. głosy ptaków); żyją w trwałych lub okresowych związkach, ale poligamia jest u nich częstym zjawiskiem; u niektórych zachodzi tzw. poliandria (jedna samica ma kilku samców); rozróżnia się p. osiadłe, które nie opuszczają swojego terenu lęgowego, koczujące, które po zakończeniu gniazdowania przenoszą się z miejsca na miejsce w granicach swego rewiru i wędrowne, późnym latem lub jesienią, po odchowaniu potomstwa, opuszczające swoje tereny lęgowe i przenoszące się daleko od nich (na zimowiska); p. mają szczególne znaczenie w przyrodzie, utrzymują równowagę biologiczną; niektóre pełnią funkcję przy rozsiewaniu nasion i zapylaniu kwiatów, wiele gat. łownych, liczne udomowione; dramatycznym zagrożeniem dla ptaków wędrownych ich masowe zabijanie podczas sezonowych przelotów w płd. Włoszech, Grecji, na Cyprze, Malcie, w Hiszpanii - mające wymiar narodowego "sportu"; wg organizacji ekologicznych w ciągu jednej doby ginie we Włoszech ok. 700 tys. ptaków, chwytanych w wielkie sieci, oślepianych reflektorami, wabionych do specjalnych pułapek; w całej płd. Europie zabija się ok. 0,5 mld ptaków rocznie; mimo europejskich dyrektyw rządy wspomnianych krajów uchylają się od wprowadzenia ochrony ptaków; nauką o p. zajmuje się ornitologia.