Średniowiecze to epoka niezwykle barwna, różnorodna, bogata w wiele interesujących prądów umysłowych oraz zjawisk kulturowych i literackich. Średniowiecze nie miało świadomości bycia średniowieczem. Dopiero humaniści włoskiego renesansu (XV-XVI w.) zaczęli nazywać epokę ich poprzedzającą „wiekiem średnim”, pomostem między antykiem grecko-rzymskim a nowym wiekiem, nowożytnością (recens aetas), gdy ludzie – w ich mniemaniu – na powrót wrócili do nauki, filozofii i literatury starożytnych Greków i Rzymian. Humaniści renesansowi nie doceniali średniowiecza, wi-dząc w nim okres aberracji myśli i ducha ludzkiego, a także czasy pism tworzonych nieklasyczną, średniowieczną łaciną i barbarzyńskich mitów. Średniowiecze – szczególnie wczesne średniowiecze (V-XI w.) – zostało przez kogoś nazwane „kloaką mglistych i mrocznych wieków”, ale Umberto Eco autor sławnego Imienia róży, powieści, której akcja dzieje się w średniowieczu, pisze, że
Humaniści renesansowi stworzyli mit ciemnego średniowiecza. Uczeni wieku XVII, zwanego wiekiem wielkich systemów filozoficznych, podtrzymywali negatywne opinie o średniowieczu. Ich oceny pokutują do dziś, gdyż wielu ludzi uważa średniowiecze za czasy ciemnoty i zacofania, zabobonów i wszechwładzy Kościoła, „obskurantyzmu” scholastycznego, krucjat, inkwizycji, stosów. To zupełnie nieprawdziwy obraz epoki, lecz niestety próby jej rehabilitacji docierają najczęściej jedynie do fachowców mediewistów: historyków, filologów, filozofów, teologów.