Reklama

Dziedzictwo romantyzmu francuskiego

Romantyzm, jako zespół koncepcji ideowych i estetycznych przetrwał długo - i to nie tylko w zwulgaryzowanej formie "popularnej", ale przede wszystkim odziedziczony przez modernizm; głównymi zaś pośrednikami w tym procesie dziedziczenia byli Gautier, Nerval i Baudelaire. Théophile Gautier (1811-72), mimo że - jako głosiciel hasła "sztuka dla sztuki" i wyrafinowany krytyk - kojarzony jest zazwyczaj z modernizmem i parnasizmem, pozostaje jednak również romantykiem ze względu na upodobanie do fantastyki, niezwykłości i przygody (widoczne w utworach Le Pied de La momie/Stopa mumii, 1858, Le Capitane Fracasse/Kapitan Fracasse, 1863 i w licznych opisach podróży), a przede wszystkim ze względu na swoje literackie "terminowanie" w szkole romantyków (pod koniec życia pracował nad Historią romantyzmu, której niestety nie skończył).

Wywodzące się z romantyzmu dążenie do "prześwietlenia" ludzkiej melancholii i romantycznego "bólu świata" doprowadziło go do modernistycznego nihilizmu i estetyzmu (zwłaszcza w zbiorach poezji   Albertus z 1832  oraz  Emaux  et  Camées/Emalie  i  kamee  z  1852).  Gautier zastąpił "typowe" emocjonalne ekscesy romantycznej wrażliwości ekstrawagancją estetyczną, czyniąc przedmiotem swojego zainteresowania nie tyle ludzką duszę, co zmysły. Tendencja ta widoczna jest już w jego słynnej powieści Mademoiselle de Maupin (Panna de Maupin, 1835), która wywołała wzburzenie nie tylko swoją "skandalizującą" treścią, ale i buntowniczą przedmową autora. 

Reklama

Wokół Gautiera skupiła się grupa młodych twórców, spotykających się w domu przy zaułku Doyenné w Paryżu, gdzie Gautier w latach 30. mieszkał z przyjaciółmi. Grupa ta zwana była le Petit Cénacle, przez analogię do "grand" Cénacle przyjaciół Hugo. Była to romantyczna cyganeria, którą łączyła wspólnota gustów, i w łonie której, na bazie myśli romantycznej, zaczęły kiełkować idee modernistyczne; zwano ich także "Jeunes-France" (Młodą Francją) od tytułu utworu  Gautiera pochodzącego z 1833 r. Najwybitniejszym jej członkiem obok Gautiera był Gérard Labrunie Nerval (1808-55). Najpierw zdobył on uznanie jako tłumacz, autor przekładu Fausta (1828) i poezji niemieckiej (Poètes allemands, 1830) oraz autor opowieści fantastycznych (m.in. cykl Bajki i facecje).

Był zakochany w aktorce Jenny Colon, która jednak w 1838 r. wyszła za innego. Od tej pory Nerval zaczął serię licznych podróży (po Europie, lecz i do Egiptu,  Libanu  i  Konstantynopola,  czego  świadectwem  jest  Podróż  na Wschód). Na początku lat czterdziestych zaczęła go dręczyć choroba psychiczna - kolejne kryzysy zmuszały go do długich pobytów w szpitalach psychiatrycznych. Pod koniec życia przebywał z ludźmi z paryskiego marginesu; znaleziono go powieszonego na ulicy. Mimo nawrotów choroby psychicznej tworzył do końca życia; w 1854 r. ukazał się zbiór Les Filles du feu (Córki ognia), na który składał się cykl poematów Chimery, dramat Corilla i opowiadania Angélique, Octavie, Emilie, Jemmy i, najsłynniejsza, Sylvie (Sylwia), poetycka wizja dzieciństwa pisarza. Już po jego śmierci, w 1855 r. ukazała się też  Aurélia. Dużo podróżując w sensie geograficznym, był Nerval również podróżnikiem metafizycznym, w typowo romantyczny sposób nieufnym wobec rzeczywistości i poszukującym absolutu, czasu wiecznego, ukrytego za czasem realnym - prawdziwego życia, schowanego za życiem codziennym. 

Inspirował go romantyzm niemiecki, a zwłaszcza niemiecka baśń fantastyczna,  fascynowały  stany  marzeń sennych i transu, co znalazło wyraz w onirycznej poetyce jego utworów - i co wielu krytyków skłonnych jest łączyć z dręczącą Nervala chorobą psychiczną. Niezależnie jednak, czy będące refleksem szaleństwa, czy owocem momentów jasności umysłu Nervala, jego dzieło nie tylko fascynuje ukazywaniem głębin ludzkiej osobowości i wrażliwym,   przejmującym odbiorem świata, ale i uwodzi swoim czysto poetyckim pięknem. Swoistą - niezwykle przenikliwą - syntezą francuskiego nurtu romantycznego i jego stosunku do innych prądów są pisma krytyczne Charles’a Baudelaire’a (1821-67), który, zajmując stanowisko niezależne i wrogie wszelkim "szkołom" artystycznym, zaciemniającym, jego zdaniem, widzenie obiektywne, trafnie zanalizował i zdiagnozował współczesne mu życie artystyczne, w tym nurt romantyczny, we własnej twórczości uprawiając nieromantyczny już "realizm wizjonerski", który stał się następnie podstawą symbolizmu. 

Romantyzm francuski, rozwinięty stosunkowo późno i w tempie przyspieszonym, w dużej mierze pod wpływem  dojrzałych i niejako "gotowych" już koncepcji importowanych z zagranicy, zestarzał się równocześnie z nimi, a więc już pod koniec lat 40. Zaczęła się wtedy odczuwalna schematyzacja wątków i idei romantycznych oraz degeneracja romantycznej uczuciowości w kierunku melodramatyzmu, zaś romantycznej   myśli   społecznej i liberalnej - w stronę utopii. Mimo że wielu artystów romantycznych tworzyło jeszcze długo, do lat 70. lub nawet 80., już w  latach 40. pojawiły się konkurencyjne koncepcje artystyczne i światopoglądowe - realizm i naturalizm. 


Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama