Pisanie, rozumiane w sensie jak najbardziej dosłownym, było jedyną akceptowaną przez Kafkę formą egzystencji.
Mój tryb życia jest nastawiony tylko na pisanie - pisał do swej dwukrotnej narzeczonej Felicji Bauer - a gdy ulega pewnym zmianom, to tylko w tym celu, żeby w miarę możliwości lepiej służył pisarstwu, bo czas jest krótki, siły są niewielkie, biuro jest zmorą, mieszkanie jest głośne i trzeba próbować przebić się za pomocą jakiejś sztuki, jeśli się komuś ładne, proste życie nie udaje. Planowane małżeństwo z Felicją Bauer miało być próbą wyrwania się z pokoju przechodniego, w którym wiodący za dnia żywot urzędnika i piszący po nocach Kafka mieszkał przy rodzinie. Adresatka cytowanego listu nie wzięła go jednak dosłownie, nie widząc, bądź nie chcąc widzieć wyłożonych w nim powodów małżeńskich planów pisarza. Listy do Felicji - obszerna, licząca sobie ponad 700 stron druku, a więc więcej niż którakolwiek jego powieść - korespondencja pisarza z narzeczoną (odpowiedzi Felicji się nie za- chowały) to w gruncie rzeczy dramatyczny zapis niezrozumienia intencji Kafki.
Felicja nie rozumiała bowiem, bądź nie chciała zrozumieć, że wymiana listów to jedyna forma bliskości, do jakiej jej narzeczony dążył. Dla niego zaś była to - wedle jego własnych słów - fascynująca próba utrzymania człowieka przy sobie tylko za pomocą słowa pisanego czy też przywiązania dziewczyny przy pomocy pisma, o czym zresztą myślał - w związku z inną respondentką - już wcześniej. Kafka domagał się więc od Felicji szczegółowych opisów jej codziennego życia w Berlinie, nie tylko po to, aby ją lepiej poznać, ale także w celu ewentualnego wykorzystania jej opisów jako tworzywa literackiego. Jednocześnie zaś czuł, że pisanie wymaga samotności.
Pragnienie nieprzytomnej samotności - zanotował w dzienniku pod datą 1 lipca 1913 roku. - Mieć do czynienia tylko ze sobą. Także związek Kafki z Mileną Jesenską, którego zapisem jest opublikowany w 1952 roku zbiór listów (wyd. pol. Listy do Mileny, 1959), był - jeśli nie liczyć kilku spędzonych razem dni - związkiem "korespondencyjnym". Pisarz poznał Milenę, kiedy zaczęła tłumaczyć jego utwory na język czeski, w 1920 r. Znajomość ta szybko przerodziła się w głęboką fascynację pisarza młodą kobietą, dorównującą mu intelektem i ujmującą sposobem bycia. Przed nikim nie potrafił się tak otworzyć, jak właśnie przed nią, powierzając jej w 1921 roku swoje dzienniki, których nie pokazywał dotąd nikomu.
Uderzające w bardzo intensywnej korespondencji z Mileną (na życzenie pisarza pisywali do siebie niemal codziennie) jest to, że w swoich listach Kafka pisał niemal wyłącznie o sobie, traktując ich adresatkę jako powiernicę swoich myśli, czy raczej ich zwierciadło, niż człowieka z krwi i kości: Próbuję stale przekazać coś nieprzekazywalnego, wytłumaczyć coś niewytłumaczalnego, opowiedzieć coś, co czuję w kościach i czego tylko w tych kościach można doznać. Związek Kafki z Mileną rozpadł się chyba przede wszystkim dlatego, że pisarz nie chciał się głębiej zaangażować z tych samych w gruncie rzeczy powodów, które doprowadziły do zerwania narzeczeństwa z Felicją Bauer.
Lektura prozy autobiograficznej i fikcjonalnej Kafki połączona ze znajomością jego biografii pozwala uchwycić bardzo istotną cechę pisarstwa autora Dzienników, którą jest ciasny splot elementów autobiograficznych z literacką kreacją. W jego listach i dziennikach trudno nie dostrzec literackiej stylizacji, natomiast powieści i opowiadania są naznaczone piętnem osobistych doświadczeń pisarza. W biografii artystycznej Kafki okresy dużej aktywności i płodności przeplatały się z fazami bierności i twórczej niemocy. Dobrym przykładem ścisłego związku życia Kafki z jego pisarstwem są właśnie wspomniane związki z Felicją Bauer i Mileną Jesenską.
Początek znajomości z Felicją, ściślej - początek korespondencji z nią - oznaczał zarazem początek fazy aktywności twórczej pisarza. W dwa dni po wysłaniu do niej pierwszego listu, w no- cy z 22 na 23 września 1912 roku, Kafka napisał zadedykowane Felicji opowiadanie Wyrok (jej inicjały są inicjałami narzeczonej z opowiadania), które zawsze uważał za jeden ze swych najlepszych utworów, przypisując mu znaczenie inicjacyjne. Wiele razy w ciągu nocy niosłem swój własny ciężar na grzbiecie - zanotował w Dziennikach. Natomiast ślady traumy związanej z jeszcze nieostatecznym rozstaniem z Felicją i jego okolicznościami są widoczne w Procesie, który Kafka zaczął pisać niedługo po tym fakcie. Także nieudany związek z Mileną Jesenską wycisnął piętno na twórczej biografii Kafki.
Wkrótce po jego zakończeniu, wiosną 1922 roku, zaczął pisać Zamek; w tym samym okresie powstały też opowiadania Pierwsze cierpienie i Głodomór. Współzależność życia i pisarstwa, która jest w twórczości Kafki jednym z najważniejszych wątków, nie wyczerpuje się oczywiście w nieudanych związkach pisarza z kobietami i ich literackich refleksach. O tym, czym pisanie miało być dlań in concreto, świadczą Dzienniki, prowadzone w latach 1910-23 i opublikowane po raz pierwszy w 1937, potem zaś - w poszerzonej wersji - w 1951 roku. Wyłania się z nich - jeszcze wyraźniej niż np. z listów - osobowość Kafki, stanowią one zapis myśli i uczuć autora w kluczowych momentach jego życia i pozwalają prześledzić proces powstawania utworów, uważanych dziś za najwartościowszą część jego spuścizny.
Jednakże oba te zawody [tj. pisarza i urzędnika] nigdy nie zgodzą się z sobą ani wspólnie nie dopuszczą do szczęścia - zanotował Kafka w Dzienni- kach. - Najmniejsze szczęście w jednym z nich staje się wielkim nieszczęściem w drugim. Kiedy któregoś wieczora napiszę coś dobrego, spalam się nazajutrz w biurze i nie mogę niczego dokonać. To przerzucanie się staje się coraz gorsze. Dzienniki Kafki, zwłaszcza te z wczesnego okresu, są czymś w rodzaju składnicy przeżyć, w której pisarz gromadził opisy swoich marzeń i snów, a także - kreślone z troską o szczegół - szkice osób, z którymi przyszło mu się spotykać: przyjaciół, znajomych oraz ludzi, z którymi zetknął się zupełnie przypadkowo. Można w nich także znaleźć zarysy zrealizowanych po części prób literackich. Późne Dzienniki mają natomiast charakter wyznań; stają się narzędziem autoanalizy i świadectwem przemożnego poczucia artystycznej niemocy, regresu i fizycznego upośledzenia (narzekania na bezsenność i ból głowy są w nich niemal leitmotivem). Składają się na nie przeważnie luźne zdania i zapiski nie tworzące zwartej całości.
Pisanie staje się dla Kafki bardziej narzędziem autoterapii niż próbą zaprowadzenia ładu we własnym życiu i określenia swojego miejsca w społeczeństwie. Czym dla Kafki było pisarstwo, można - na zasadzie kontrastu - pokazać w plastyczny sposób w zestawieniu z jego wczesnym wzorem i ulubionym pisarzem, którym był Flaubert. Choć Kafka czytał Edukację sentymentalną około 1911 roku na okrągło, nosząc się nawet z zamiarem przeczytania tej powieści jednym ciągiem, to jednak stosunek do sztuki i bycia pisarzem różnił ich diametralnie. Jak to lapidarnie ujął jeden z niemieckich "kafkologów": stosunek Flauberta do życia był naznaczony cynizmem, Kafki zaś - rozpaczą. Flaubert uciekał w świat artystycznego perfekcjonizmu, dokonując stylizacji artysty jako stwórcy świata pięknego pozoru i estetycznej perfekcji.
Takim autor Pani Bovary chciał się widzieć i taki jego autoportret wyłania się z jego prywatnej korespondencji mówiącej przecież więcej o Flaubercie jako pisarzu niż o człowieku. Dla Kafki natomiast pisanie łączyło się zawsze z poczuciem klęski. Kafka wziął od Flauberta - jak zauważa badacz jego twórczości Detlef Kremer - przekonanie, że pisarz zatraca się w swoim dziele, a ściślej rzecz ujmując - w swym stylu. Tym, co Kafkę tak bardzo ciągnie do Flauberta - kontynuuje Kremer - jest całkowita zatrata pisarza w jego dziele, którą Flaubert wystylizował aż do ostateczności, nie zapomniawszy przy tym o swym obrzydzeniu życiem.