Ramy czasowe hiszpańskiego renesansu nie są ustalone, a niektórzy badacze nawet kwestionują jego występowanie. Przeważnie jednak umieszcza się go w XVI w., za panowania Karola V i Filipa II. Odrodzenie w literaturze hiszpańskiej nie było gwałtowną rewolucją w stosunku do średniowiecza. Rozwijały się i przekształcały dawne gatunki poezji, prozy fabularnej i retorycznej, dramatu.
W dziedzinie prozy dydaktycznej ważną osobowością był Juan Luis Vives (1492-1540), miłośnik Erazma z Rotterdamu i propagator jego idei, autor traktatów z dziedziny wychowania. Kronikarz Karola V, Antonio de Guevara, przedstawił ideał władcy w Zegarze książąt, a w innym traktacie opiewał zalety wsi i głosił pogardę życia dworskiego.
Ciekawym zjawiskiem w prozie jest tak zwana „literatura o Indiach”, czyli kroniki poświęcone ekspansji terytorialnej Hiszpanii i podbojowi Nowego Świata. Pisali je odkrywcy (Kolumb), konkwistadorzy (Cortez) albo delegowani na nowe tereny urzędnicy czy duchowni. Bartolome de Las Casas, biskup meksykański, w swej Krótkiej relacji o wyniszczeniu Indian (1552) ujemnie ocenił bezwzględność Hiszpanów i zainicjował „czarną legendę” konkwisty. Dzieła te należą zarazem do historii literatury hiszpańskiej, jak i do kolonialnej literatury amerykańskiej.
Do wzbogacenia metryki hiszpańskiej poezji przyczynił się Juan Boscán Almogaver (ok. 490-1542), tłumacz z włoskiego Dworzanina Baltazara Castiglionego i autor trzech tomów poezji, z których pierwszy kontynuował tradycyjne formy poezji ludowej, drugi przynosi sonety i kancony na wzór Petrarki, a trzeci wprowadza nowe miary: jedenastozgłoskowiec, oktawę i strofę trójwersową. Garcilaso de la Vega z Toledo (1503-36) zapożyczył z poezji włoskiej strofę zwaną „lira”, która na trwałe zrosła się z poezją hiszpańską (w Polsce posługiwał się nią między innymi Sebastian Grabowiecki). Pisał też Eklogi nawiązujące do Sannazzara.
W 2. połowie XVI wieku w poezji hiszpańskiej dominowała tematyka duchowo-religijna, skupiana w dwu ośrodkach: w Salamance (szkoła salamantyjska) i w Sewilli (szkoła andaluzyjska). Pierwszą reprezentuje Luis de León (1527- 91), tłumacz Horacego i Wergiliusza, autor poezji przesyconych mistycznymi tęsknotami do niebieskiej ojczyzny, piewca odosobnionego, kontemplacyjnego żywota. Z Sewilli wywodził się Fernando de Herrera (1534-97), zwany Boskim, autor wierszy okolicznościowych i piewca platonicznej miłości. Powstaje też literatura ascetyczna, której przykłądem są Ćwiczenia duchowne Ignacego Loyoli (1491-1556), założyciela zakonu jezuitów, czy pisma Ludwika z Granady.
Osobnym zjawiskiem jest wielka mistyka hiszpańska, fenomen w skali europejskiej. Dzieła mistyków pisane były wierszem i prozą. Święta Teresa z Avila (Teresa de Cepeda y Ahumada, 1515-82), karmelitanka, wizjonerka, pozostawiła szereg pism, jak Droga doskonałości, Zamek wewnętrzny, czyli siedem komnat, uprawiała również poezję. Św. Jan od Krzyża (Juan de Yepes y Alvarez, 1542-1591), założyciel zakonu karmelitów bosych, mistyk-poeta, napisał przede wszystkim słynną Pieśń duchową – alegoryczny wykład biblijnej Pieśni nad pieśniami w duchu mistycznym: Oblubieniec to Chrystus, a Oblubienica – dusza ludzka.
Dalszy ciąg tej duchowej drogi wyrażają Ciemna noc duszy, Droga na górę Karmel i Żywy płomień miłości.Literaturę hiszpańską tego okresu charakteryzuje też rozwój prozy fabularnej. Te popularne narracje, zwane często romansami, przybierały coraz to nowe formy. Wybitnym romansem tzw. pasterskim jest popularna w całej Europie Diana, którą napisał po hiszpańsku Portugalczyk, Jorge de Montemayor, przeplatana pieśniami stylizowanymi na ludowe.
Uprawiano też romans rycerski, który mnożył w nieskończoność uzupełnienia i warianty średniowiecznego Amadisa z Walii, ogłoszonego drukiem w 1508 r. Fabuła takich narracji obfitowała w niedorzeczności i dziwy. Nie dziwi zatem wymierzona przeciwko takim lekturom opowieść o Don Kichocie Miguela Cervantesa de Saavedra, wybitnego pisarza przełomu wieków, którego twórczość badacze chętniej przyporządkowują następnej epoce literatury hiszpańskiej – Złotemu Wiekowi.
Specyficznym zjawiskiem prozy hiszpańskiej jest powieść i nowela o tematyce związanej z Maurami. Nawet wierszowana epika, o ile nie sławi królów i książąt, jest w Hiszpanii bliżej romansu niż heroicznego poematu (głównym przykładem są Łzy Angeliki Luisa Barahony de Soto, naśladowcy poematu Ariosta o Orlandzie). Wyjątkowa pod względem inwencji jest Araukania – poemat epicki, który napisał Alonso de Ercilla o walkach w Chile i bohaterskim oporze żyjącego tam ludu.
Romans pikaryjski albo tzw. powieść łotrzykowska zaczyna się od znakomitego, anonimowego Żywotu Łazika z Tormesu (1554). Bohater – sprytny frant, trochę awanturnik, a po trosze filozof, stał się wkrótce (dzięki tłumaczeniom i przeróbkom) znany w wielu państwach Europy. Arcydziełem romansu łotrzykowskiego, a zarazem świetną parodią tego gatunku jest wersja przygód „Łazika” (właściwie Łazarza) pióra Francisca de Quevedo.
Przedstawicielami hiszpańskiego dramatu renesansowego są Bartolomé de Torres Naharro (1480-1530), autor liturgicznego Dialogu o Narodzeniu Pańskim i kilku komedii oraz twórca dramatów religijnych i świeckich, Gil Vicente (1465-1537), Portugalczyk, piszący czasem po hiszpańsku, czasem po portugalsku. Alegoryczna trylogia Łódź Piekielna, Łódź Czyśćcowa oraz Łódź Chwalebna zawiera na przykład dwa dramaty portugalskie i jeden hiszpański.