Hymn w poetyce to uroczysta pieśń o podniosłym i poważnym charakterze najczęściej o charakterze religijnym. Definicja św. Augustyna najjaśniej omawia charakter hymnu (patrz ramka). Średniowieczne hymny, jak zresztą niemal wszystkie zjawiska literackie doby średniowiecza, mają swoje źródła w twórczości poetyckiej autorów chrześcijańskiego antyku. Wyżyny wczesnochrześcijańskiej poezji łacińskiej to twórczość Damazego z Rzymu, Ambrożego z Mediolanu, Prudencjusza z Calahorry i Paulina z Noli. Na Wschodzie hymny tworzył jeden z Ojców Kapadockich, Grzegorz z Nazjanzu.
Tzw. hymny ambrozjańskie kojarzone są oczywiście z postacią św. Ambrożego, biskupa Mediolanu. Jego twórczość to esencja tego gatunku. Nazwa też stąd, że to za jego posługi biskupiej zaczęto hymny śpiewać w kościołach mediolańskich. Z piętnastu hymnów ambrozjańskich bez wątpienia cztery są autorstwa św. Ambrożego. Genialność Ambrożego polega na tym, że potrafił prostą, łatwą do zapamiętania formę strofy, składającej się z czterech jambicznych dymetrów, pogodzić z duszpasterskimi wymaganiami hymnografii prawdziwie liturgicznej – twierdzi Jacques Fonataine. Ten sam autor pisze dalej, że z literackiego punktu widzenia hymn ambrozjański jawi się w swoim pięknie oraz doskonałości języka i metrum jako oryginalne dzieło łacińskie. Tzw. strofa ambrozjańska (czterowiersz zbudowany z jambicznych ośmiozgłoskowców) była najpopularniejszą strofą łacińskich hymnów średniowiecznych i stamtąd przeszła do niemal wszystkich europejskich literatur narodowych.
Św. Ambrożemu lub św. Augustynowi przypisuje się hymn Ciebie Boże wielbimy (Te Deum laudamus), który jest śpiewany po dziś dzień. Hymn ten jednak jest pochodzenia wcześniejszego. Papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu (zm. 604), reformatorowi muzyki kościelnej, przypisuje się kilka hymnów. Autorem wspaniałych hymnów z epoki merowińskiej był zmarły ok. 600 r. Venantius Fortunatus. Jego autorstwa są hymny Vexilla regis prodeunt oraz Pange lingua gloriosi. Hymn Pange lingua gloriosi był wielokrotnie przerabiany, np. przez kanclerza kościoła paryskiego Filipa de Grevia w hymnie o św. Magdalenie, czy przez św. Tomasza z Akwinu w jego hymnie o Najświętszym Sakramencie.
Jednym z ważnych autorów wczesnośredniowiecznych hymnów był Paweł Diakon, który zmarł w 799 r. Powszechnie znany był jego hymn świętojański. O hymnie tym Józef Birkenmajer zanotował taką uwagę:
[...] podziw słuszny otaczał przez długie lata Pawła Diakona, mnicha z Monte Cassino,autora znakomitej „Historii Longobardów” i piewcę kilku hymnów, z których najsławniejszy głosił chwałę św. Jana Chrzciciela, a zaczynał się od zwrotki:
Hymn na cześć św. Jana Chrzciciela, którego autorem jest Paweł Diakon, funkcjonował właściwie jako trzy niezależne hymny, o incipitach (początkowe wyrazy): Ut queant laxis resonare fibris, Antra deserti teneris sub armis oraz O nimis felix, meritique celsi. Hymn ten jest pięknym świadectwem odrodzenia poezji antycznej w czasach Karola Wielkiego (przełom VIII/IX w.). Powstał w strofie safickiej wzorowanej na twórczości poety rzymskiego Horacego. Jak wspomniał J. Birkenmejer hymn ten był bardzo popularny w średniowieczu, ale również humaniści renesansowi podziwiali go, a nawet parafrazowali, jak np. Jan Lang (Ioannes Langus Silesius, 1503-67), śląski humanista, poeta, grecysta i dyplomata. Paweł Diakon jest znany również ze swych dwóch hymnów na cześć św. Benedykta, ojca zakonu, do którego należał. Oba te hymny zamieścił w pierwszej księdze Historii Longobardów.
Ważną postacią dla dziejów hymnu był Notker Balbulus (Jąkała, zmarł 912), który wywiódł z hymnu inny gatunek poezji liturgicznej, tzw. sekwencję, Notker przypisał każdej nucie jedną sylabę. Sekwencję śpiewano do już istniejących melodii. Wcześniej Tutillo (zmarł 898) komponował jeszcze inną odmianę hymniczną – tzw. tropy (inne ich łacińskie określenie to verbetum). Były to wstawki poetyckie, wkładane pomiędzy zdania lub wyrazy śpiewanych lub recytowanych stałych części mszy świętej, np. Kyrie elejson, Agnus Dei itd. Być może najstarszy polski tekst poetycki – Bogurodzica – był właśnie tropem do Kyrie elejson.
Autorem znanego hymnu Iubilus rhytmicus de nomine Iesu był prawdopodobnie św. Bernard z Clairvaux (zm. 1153). W XII w. tworzył swoje hymny jeden z najwybitniejszych autorów w średniowieczu – Adam od św. Wiktora (ze sławnego paryskiego klasztoru). Zaliczano go do najlepszych poetów religijnych w ogóle. J. Birkenmajer pisał o majestacie wysłowienia tego autora. W XII w. powstał hymn Dies irae (Dzień gniewu albo Sądny dzień). Jego autorem jest franciszkanin Tomasz z Celano. Hymn Tomasza z Celano jest przeróbką sekwencji pasyjnej Libera me Domine. Hymn ten (a właściwie sekwencja) jest poetycką wizją ponownego przyjścia Chrystusa na ziemię. Nadzieją dla pełnych przerażenia ludzi jest miłosierdzie Chrystusa, który nie potępił łotra na krzyżu i przebaczył Marii Magdalenie. Autorem powszechnie znanego hymnu Stabat mater dolorosa, który inspirował wielu artystów, był Jacopone da Todi (zm. 1306). W liturgii funkcjonowało jeszcze wiele innych hymnów. Powstały ich na przestrzeni wieków tysiące. Dzisiaj, rzadko używane w liturgii, pozostają wielkim skarbcem poezji europejskiej.