Pisarzem, który bodaj najlepiej potrafił oddać nastroje panujące w okresie Wielkiego Kryzysu wśród najbiedniejszych Amerykanów - bezrobotnych, włóczęgów, najemnych robotników - był John Steinbeck (1902-68).
Urodził się i wychował w dolinie Salinas w Kalifornii; w regionie tym osadził większość swoich powieści i opowiadań. Studiował w Stanford University, ale uczelni nie ukończył. W wieku dwudziestu kilku lat próbował szczęścia jako pisarz w Nowym Jorku, lecz osiągnął jedynie stanowisko reportera w jednej z lokalnych gazet. Wprawdzie przyszły noblista szybko się z nią rozstał i powrócił do Kalifornii, ale jako dziennikarz pracował później przez wiele lat, a zdobyte umiejętności reporterskie przydały mu się, gdy pisał takie książki, jak The Grapes of Wrath (Grona gniewu, 1939) i Travels with Charlie in Search of America (Podróże z Charliem, 1962).
W 1962 roku otrzymał Nagrodę Nobla za swój literacki dorobek. Steinbeck pisał o ludziach, których znał i których sprawę popierał, ludziach prostych, silnych fizycznie, a zarazem wrażliwych i zagubionych w świecie determinowanym przez mechanizmy ekonomiczne. Pisarz świetnie odczytywał ich tęsknoty za lepszym jutrem i dojmujące poczucie niespełnienia i odrzucenia, doceniał wewnętrzną siłę, która kazała im trwać w znoju wbrew beznadziei.
Podkreślał, że włóczędzy i sezonowi robotnicy postępowali zgodnie z wewnętrznymi normami moralnymi, niejako na przekór warunkom społecznym, które zabijały ducha uczciwości. Styl Steinbecka cechują pewne sprzeczności, które wszakże nie psują efektu jego najlepszych utworów. Otóż autor Gron gniewu mieszał wątki humorystyczne z tragicznymi, styl dziennikarski ze stylem symbolicznym, groteskę z krytyką społeczną. Jego bohaterowie zamieszkują rzeczywistość bardzo ściśle zdefiniowaną w kategoriach czasowych i geograficznych, lecz ich losy przywodzą na myśl alegorie, mity i archetypy.
Pisywał teksty bardzo liryczne, niekiedy sentymentalne, pisywał też teksty z liryki i sentymentów zupełnie wyzute. Pierwszym sukcesem w pisarskiej karierze Steinbecka była krótka, epizodyczna powieść Tortilla Flat (1935). Tytułowa Tortilla Flat to uboga dzielnica w miasteczku Monterey, położonym nad Pacyfikiem nieopodal doliny Salinas. Steinbeck sportretował szóstkę dobrodusznych obiboków, mieszkańców tej dzielnicy, którzy zawsze są na rauszu, a gdy trzeźwieją, od razu rozglądają się za winem i martwią o pieniądze na jego zakup. Momentami bohaterowie Tortilla Flat są wręcz ujmujący w swojej prostocie; martwią się o siebie nawzajem i pomagają jeden drugiemu oraz innym ludziom. Jest to więc poniekąd książka o tym, jak rodzą się międzyludzkie więzi i jak niewiele niekiedy potrzeba, aby odczuć szczęście dzięki porozumieniu z drugim człowiekiem. W bardzo podobnym klimacie utrzymana jest późniejsza znana książka Steinbecka, Cannery Row (Ulica Nadbrzeżna, 1945).
Następna po Tortilla Flat jego powieść, In Dubious Battle (W niepewnej bitwie, 1936), opowiadała o strajku sezonowych zbieraczy owoców, skonfliktowanych z właścicielami ziemskimi, a jednocześnie traktowanych instrumentalnie przez działaczy komunistycznych. W niepewnej bitwie to utwór reprezentatywny dla Steinbeckowskiej prozy protestu społecznego. Ów motyw protestu jest stonowany, acz wciąż czytelny, w sławnej mini-powieści Of Mice and Men (Myszy i ludzie, 1937).
Bohaterowie - George i umysłowo opóźniony Lennie - to wędrowni robotnicy; przemieszczają się z jednej farmy na drugą szukając zajęcia. Pielęgnują marzenia o własnym domu i skrawku ziemi, gdzie Lennie będzie mógł hodować króliki. Na jednej z farm dochodzi do tragedii - silny Lennie niechcący dusi żonę syna właściciela; George, chcąc oszczędzić towarzyszowi upokorzeń i cierpienia, strzela do niego. Najwybitniejszym powieściowym osiągnięciem Steinbecka są Grona gniewu, określane przez krytyków jako epos o czasach Wielkiego Kryzysu. Powieść przedstawia losy rodziny Joadów, drobnych farmerów z Oklahomy, którzy zostają wywłaszczeni i wyruszają w długą podróż do odległej Kalifornii, aby szukać tam zatrudnienia przy zbieraniu owoców i bawełny.
Steinbeck od 1936 roku odwiedzał obozy dla wędrownych robotników w Kalifornii, pracował razem z nimi na plantacjach, a nawet udał się do Oklahomy, skąd rzesze ubogich ciągnęły na zachodnie wybrzeże do pracy, i na własnej skórze odczuł trud takich wypraw. Tak jak się to zwykle dzieje w utworach epickich, w Gronach gniewu losy jednej rodziny ukazane zostały na tle szerokich zjawisk społecznych. Poszerzeniu kontekstu służy sama kompozycja powieści, w której rozdziały opisujące różne sytuacje Joadów przeplatają się z krótkimi, reporterskimi obserwacjami na temat życia migrujących robotników. Istotnym aspektem krytyki społecznej w Gronach gniewu jest uwypuklenie niszczycielskiego wpływu czynników ekonomicznych na jedność rodziny.
Pisarz pokazuje kruchość relacji między ludźmi, którym niepewność jutra zupełnie odbiera chęć do życia. Joadowie ujawnia ją całą gamę postaw, począwszy od rezygnacji i kapitulacji w obliczu beznadziejnych warunków, a skończywszy na heroizmie, którego przejawem jest determinacja, by przetrwać i podnieść się "z klęczek", oraz silne poczucie godności. Grona gniewu były ukoronowaniem okresu "proletariackiego" w twórczości Johna Steinbecka. O ile w kolejnych powieściach wciąż kreślił wyraziste konteksty społeczne, o tyle bardziej aniżeli w tekstach z lat 30. skłaniał się w nich ku symbolizmowi i konstrukcjom mitycznym.
Zwrot ten najlepiej ilustruje druga "duża" powieść Steinbecka, East of Eden (Na wschód od Edenu, 1952), która cieszyła się popularnością wśród czytelników, ale wzbudzała mieszane uczucia u krytyków, którzy zarzucali książce między innymi jednowymiarowe wizerunki postaci i sentymentalizm zakończenia. Steinbeck nadaje przedstawionemu tu dramatowi rodzinnemu aurę mityczną, sugerując paralele ze Starym Testamentem. Rodzina została tu ukazana jako silnie zatomizowany zbiór indywidualności, często antagonistycznie nastawionych wobec siebie nawzajem.
Traskowie, opuściwszy Nową Anglię, osiedlają się w dolinie Salinas. Adam Trask, głowa rodu i właściciel ziemski, jest człowiekiem dobrym, lecz pasywnym. Poślubia Cathy, kobietę o zbrukanej przeszłości, ucieleśniającą zło w "czystej postaci". Uciekłszy od męża, znajduje ona zatrudnienie w domu publicznym w nieodległym miasteczku. Synowie Adama i Cathy - Aron i Caleb - zostali sportretowani na zasadzie kontrastu, tak jak Abel i Kain. Aron jest synem uprzywilejowanym przez ojca i człowiekiem wierzącym - przynajmniej do czasu - w niezłomność zasad, Caleb zaś - synem odrzuconym, miotającym się, pozbawionym wyższych życiowych celów.
Jednak z "braterskiej" konfrontacji właśnie Caleb wychodzi obronną ręką, doprowadzając nieświadomego Arona do załamania, gdy wyjawia mu prawdę o matce. Warto na koniec wspomnieć o autorze, które- go pisarstwo wpisuje się w ten sam nurt, co dzieło Steinbecka, i który w latach 70. i 80. był w Polsce jednym z najchętniej czytanych Amerykanów. Erskine Caldwell (1903-83), bo o nim mowa, zdobył w latach 30. uznanie dzięki powieściom Tobacco Road (Droga tytoniowa, 1932) i God’s Little Acre (Poletko Pana Boga, 1933), które ustaliły ton i tematykę jego późniejszych utworów, na przykład Georgia Boy (Chłopiec z Georgii, 1943), Tragic Ground (Ziemia tragiczna, 1944), The Sure Hand of God (Nieomylna ręka Boga, 1947).
Caldwell pochodził z Południa i w tym regionie osadził akcję większości swoich powieści i opowiadań. Posługując się klarownym i lapidarnym stylem, opisywał egzystencję nizin społecznych Południa. Kreślił sylwetki włóczęgów, ubogich wieśniaków, pozbawionych jakichkolwiek środków Murzynów. Umiejętnie łączył realistyczną ostrość obserwacji z groteską, która przydawała jego bohaterom cech dość wyjątkowych. Proza Caldwella - na tle pisarstwa innych autorów o południowych korzeniach - unaocznia, jak różne inspiracje mieli pisarze z tego regionu i jak różne, acz nieodmiennie istotne cele sobie wyznaczali.